Lęk: 5 faktów (których nie znasz)

Lęk jest wszechobecny.

Towarzyszy nam w różnych sytuacjach: trudnych jak przed egzaminem, nową pracą, czy czekającą Cię zmianą.

Ale też w sytuacjach codziennych, zwyczajnych.

Jakie są jego rodzaje i kogo on dotyka?

Kiedy mój lęk wymaga leczenia?

Poniżej zestawienie 5 zaskakujących faktów na temat lęku.

Bezpłatny test online – sprawdź na jakie lęki cierpisz

Fakt 1: Lęk ma wiele postaci i może dotknąć każdego

Lęk to zjawisko, które ma bardzo wiele twarzy i postaci, niekiedy jest bardzo trudne do zdefiniowania.

Od 1996 roku obowiązuje podział chorób według kalsyfikacji ICD-10.

Według niej wyróżnia się kilka różnych zaburzeń lękowych. Zdefiniowanie jednolitych kryteriów diagnostycznych pozwala na skonstruowanie precyzyjnych instrumentów badawczych. Dzięki nim można znacznie precyzyjniej ustalić częstotliwość występowania danego rodzaju zaburzeń.

Szacuje się, że poszczególne zaburzenia lękowe występują z następującą częstotliwością:

• Zespół lęku uogólnionego ~ 4 – 6%;
• Zespół lęku napadowego (ataki paniki) ~ 1 – 2%;
• Agorafobia ~ 1%;
• Fobie specyficzne ~ 1%;
• Fobia społeczna ~ 3 – 13%;

Więcej o objawach nerwicy

Zaburzenia lękowe należą do najczęściej pojawiających się zaburzeń psychicznych.

Niektórzy badacze szacują, że problem z lękiem dotyczy około 20% populacji. Przypuszcza się nawet, że zaburzenie lękowe wystąpiło co najmniej raz w ciągu całego życia u aż 25% ludzi!

Wiele też wskazuje na to, że zaburzenia lękowe są bardzo egalitarne: w równym stopniu dotyczą wszystkich warstw społecznych, pojawiają się bez względu na narodowość, kulturę, zarówno u bogatych jak i u biednych.

Zespół lęku uogólnionego

To trwające (przez co najmniej 6 miesięcy) obawy związane z codziennymi wydarzeniami, powszechnymi sytuacjami, czy przytrafiającymi się niemal każdemu konfliktami.

Zamartwianiu się towarzyszyć może tworzenie katastroficznych scenariuszy.

Przyczyną lęku uogólnionego może być wszystko:

• zdrowie własne i bliskich,
• problemy finansowe,
• trudności w pracy,
• strach przed odpowiedzialnością w pracy, wypadkiem komunikacyjnym czy globalną katastrofą.

Uwaga osób dotkniętych tym zespołem w przesadny sposób skupia się na wyobrażonych nieszczęściach i tym, co może się zdarzyć.

Konsekwencją tego jest niemożność skupienia się na wykonywaniu szeregu czynności niezbędnych podczas codziennego funkcjonowania, zaniedbywanie obowiązków, niechęć do uczestniczenia w sprawach, które od tych myśli odrywają.

Objawy towarzyszące zespołowi lęku uogólnionego, to stałe napięcie, niemożność odprężenia się, niepokój psychoruchowy. W efekcie pojawia się ból głowy, bóle mięśni, wzmożone pocenie się, drżenie mięśni, ale też przyspieszone bicie serca czy zawroty głowy.

Taki lęk uogólniony określa się też pojęciem „lęk wolnopłynący”. Występuje u około 4 – 6% społeczeństwa. Częściej dotyka kobiet niż mężczyzn.

Zespół lęku napadowego

To nawracające (przynajmniej kilka razy w ciągu miesiąca) ataki panicznego lęku, które nie są związane z żadną konkretną sytuacją i których nie da się przewidzieć.

Lęk pojawia w sytuacji, gdy brak jest obiektywnego zagrożenia.

Pomiędzy atakami poziom lęku spada, ale może pojawić się lęk oczekiwania na kolejny atak.

Napad paniki robi ogromne wrażenie – zarówno na samym chorym, jak i jego otoczeniu. Podczas napadu paniki chory ma wrażenie, że jest bardzo ciężko chory, przechodzi zawał serca czy wręcz umiera.

Dzieje się tak, ponieważ napadom paniki towarzyszy szereg bardzo nieprzyjemnych objawów somatycznych:

• duszności, uczucie, że brakuje tchu, przyspieszony oddech, hiperwentylacja,
• zaburzenie rytmu serca, palpitacje, silny ból w klatce piersiowej,
• pocenie się, drżenie, uderzenia gorąca,
• zawroty głowy, derealizacja (przekonanie, że coś dziwnego dzieje się z otoczeniem, uczucie obcości), depersonalizacja (poczucie obcości wobec samego siebie).

Początkowo atak ustępuje nie pozostawiając po sobie żadnych śladów. Jednak fakt, że takich napadów może być od kilku do kilkunastu w ciągu dnia, sprawia, że oczekiwanie na kolejny atak jest również bardzo męczące, a nawet może wyzwalać kolejny atak.

Pragnąc uniknąć ataków lęku chorzy starają się unikać sytuacji, w których mogłoby do niego dojść, ale też miejsc, w których utrudnione mogłoby być uzyskanie pomocy.

Stąd niechęć do opuszczania domu, trudności w wykonywaniu pracy i utrzymaniu dotychczasowego stylu życia.

Częstość występowania zespołu lęku napadowego szacuje się na 1 do 2%. Zaburzenie to występuje częściej u kobiet niż u mężczyzn.

Jak pokonać lęk?

Agorafobia

To zaburzenie często występuje z towarzyszeniem ataków lęku panicznego, ale może przebiegać również bez nich.

Określenie „agorafobia” odnosi się do grupy fobii, w których pojawia się strach przed:

• opuszczeniem domu,
• wyjściem do sklepu,
• tłumem ludzi (na ulicy, w miejscach publicznych),
• samotnym podróżowaniem.

Przyjęło się uważać, że agorafobia to przede wszystkim lęk przed otwartymi przestrzeniami, ale znacznie częściej odnosi się do sytuacji społecznych.

Objawy tego zaburzenia są podobne jak w przypadku lęku napadowego.

Agorafobia dotyka około 1%.

Fobie specyficzne

Dawniej nazywane były fobiami prostymi.

Jest to przesadny i nie dający się w racjonalny sposób uzasadnić lęk przed stosunkowo niegroźnymi zjawiskami, przedmiotami czy zwierzętami.

Fobia specyficzna może dotyczyć burzy, wysokości, pająków, węży czy liczby trzynaście.

Zwykle fobia nie powoduje istotnych zaburzeń w codziennym funkcjonowaniu. Osoba odczuwająca taki lęk może unikać tego, co jest przyczyną lęku i bez trudu sobie z tym radzić, choć czasami może to być bardzo trudne.

Fobie proste dotykają 1% społeczeństwa, ale w zasadzie każdy może wskazać jakąś rzecz, której szczególnie się boi i unika w swoim życiu.

Fobia społeczna

Fobia społeczna to lęk przed jakąś konkretną sytuacją, ale też przed wieloma rożnymi okolicznościami, w których osoba narażona jest na kontakt z ludźmi, którzy mogą ją oceniać.

Pojawia się strach przez negatywną oceną, lęk, że będzie to przyczyną upokorzenia, cierpienia. Towarzyszą mu przypuszczenia, że negatywna ocena spowoduje szereg kolejnych komplikacji.

Lęk ten jest nadmierny i nieracjonalny, a konieczność zmierzenia się z nim, jest przyczyną cierpienia.

Aby nie musieć z nim się mierzyć, osoba z fobią zaczyna unikać wszelkich sytuacji, w których mogłoby do tego dojść.

Czasem ma to tak daleko idące konsekwencje jak niemożność skończenia nauki, znalezienia i utrzymania pracy, założenia rodziny.

Objawy lęku nie zawsze są widoczne dla otoczenia (jedynie zaczerwienienie, spocenie czy wyraźne zdenerwowanie), jednak osobie z fobią wydaje się, że wszystko, co czuje, jest wyraźnie widoczne dla innych.

Częstość występowania fobii oceniana jest różnie, od 3% do nawet 13%.

Także ten rodzaj zaburzeń częściej stwierdzany jest u kobiet niż u mężczyzn.

Do zaburzeń lękowych zalicza się także zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, które dotyczą od 1 do 3% społeczeństwa i zespół stresu pourazowego, na który cierpi od 3 do 6%.

Fakt 2: Przyczyny zaburzeń lękowych są niejednoznaczne

Istnieje wiele hipotez i teorii wyjaśniających dlaczego powstają zaburzenia lękowe.

W dyskusji nad przyczynami zaburzeń lękowych zauważyć można wiele uproszczeń i uogólnień, nie brak także wpływów ideologicznych.

Tymczasem nerwice lękowe, podobnie jak większość zaburzeń psychicznych, ma bardzo zróżnicowaną etiologię, czyli przyczyny.

Początkowo przyczyn lęków dopatrywano się tylko w oddziaływaniu czynników psychologicznych, takich jak wychowanie, obciążenia psychiczne we wczesnym dzieciństwie, niewłaściwe wzorce.

W miarę jak rozwijała się nauka i poszerzały możliwości badawcze (w tym badania genetyczne oraz badania pozwalające na obserwację pracy żywego mózgu), zaczęto na lęki spoglądać przez pryzmat biologii.

Badania bliźniąt oraz dalszych krewnych wskazują, że napady paniki, zaburzenia lękowe uogólnione, a także fobie, częściej występują u krewnych I stopnia osób z tymi zaburzeniami. Częściej dotykają bliźniąt jednojajowych niż dwujajowych.

Wszystko wskazuje na to, że skłonność ta jest dziedziczna, jednak nie udało się jeszcze wyodrębnić konkretnych genów za to odpowiedzialnych.

Nadal nie do końca znane są mechanizmy, które powodują zaburzenia lękowe. Biorą w tym udział takie części mózgu jak wzgórze, ciało migdałowate, hipokamp, istota szara środkowa, miejsce sinawe i podwzgórze. Duże znaczenie mają też neuroprzekaźniki, dzięki którym wędrują impulsy nerwowe.

Wydaje się, że najistotniejszą rolę w powstawaniu zaburzeń lękowych pełnią takie neuroprzekaźniki, jak: GABA (kwas gamma-masłowy, który ma działanie hamujące), noradrenalina (zwiększa pobudzenie i czujność, a także niepokój i lęk) oraz serotonina (reguluje sen, wpływa na zachowania impulsywne).

Niekorzystny jest zarówno nadmiar, jak i zbyt niski poziom neuroprzekaźników, stąd też próby stworzenia leków, które regulują ich ilość w układzie nerwowym.

Najlepsze techniki i ćwiczenia relaksacyjne

Fakt 3: Lęk można uleczyć, choć nie jest to proste

Fakt, że nie do końca poznane są przyczyny zaburzeń lękowych sprawia, że trudno je leczyć.

Wprawdzie istnieje szereg leków, które łagodzą objawy i pomagają w opanowaniu niepokoju, są one jednak znacznie bardziej skuteczne, gdy zostaną połączone z psychoterapią. Sposób leczenia wynika z rodzaju zaburzeń, dlatego bardzo ważna jest prawidłowa diagnoza.

Leki

Wśród najczęściej stosowanych leków można wskazać:

• leki podawane doraźnie (benzodiazepiny takie jak alprazolam, lorazepam, klonazepan, diazepam), leki te mają silne własności uzależniające, sprawdzają się w czasie ataków paniki,
• beta-adrenolityczne (jak propranolol, nadolol) mogą być podawane doraźnie u osób obawiających się publicznych wystąpień w fobii społecznej,
• leki, które należą do grupy selektywnych inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI), (na przykład: sertralina, citalopram, fluoksetyna, paroksetyna, fluwoksamina),
• leki z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI) (jak wenlafaksyna),
• trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD) (przykładem może być imipramina, klomipramina, nortriptylina oraz dezipramina),
• buspiron podaje się w leczeniu zaburzeń lękowych uogólnionych.

Zioła na nerwicę – praktyczny przegląd

Psychoterapia

Tym co znacząco ułatwia powrót do zdrowia, jest psychoterapia.

Dzięki niej oraz wsparciu farmakologicznemu (jeśli jest konieczne) udaje się odzyskać kontrolę i zapobiec nawrotom. Takie połączenie to najefektywniejsza strategia leczenia zaburzeń lęku.

Wśród obecnie stosowanych metod psychologicznych wyróżnia się:

• podejście psychoanalityczne i psychodynamiczne,
• podejście behawioralne i poznawczo-behawioralne,
• podejście humanistyczno-egzystencjalne,
• podejście systemowe,
• inne, mniej rozpowszechnione szkoły.

Psychoanaliza

Klasyczna psychoanaliza miała duży wkład w rozwój i spopularyzowanie psychoterapii. To podejście, stworzone przez Zygmunta Freuda, opiera się na założeniu, że wszelkie zaburzenia neurotyczne powstają w wyniku nieuświadomionych konfliktów wewnętrznych pomiędzy id (naturalne instynkty i popędy), ego (ta część osobowości, które decyduje o działaniu zmierzającym do zaspokojenia potrzeb, ale także mechanizmy obronne) i superego (wewnętrzna reprezentacja wartości moralnych).

Terapia tą metodą polega na uświadamianiu sobie nieświadomych myśli i emocji oraz usuwanie mechanizmów obronnych poprzez ich interpretację.

Podejście psychodynamiczne

Terapia psychodynamiczna nazywana jest niekiedy nowoczesną psychoanalizą, ponieważ opiera się na pojęciach i technikach zaczerpniętych z tejże.

W podejściu tym terapeuta skupia się na wewnętrznych konfliktach psychicznych, które pozostają nieuświadomione i dąży do tego, aby pacjent dotarł do stosowanych przez siebie mechanizmów obronnych (takich jak wyparcie, zaprzeczenie, przeniesienie, racjonalizacja czy regresja).

Terapia behawioralna

Terapia behawioralna traktuje objawy jako zachowania, które zostały nabyte w czasie uczenia się. Są one stosowane, mimo że nie spełniają swojej roli.

Można je jednakże kształtować, głównie poprzez warunkowanie i modelowanie. Służą temu treningi umiejętności, odwrażliwianie, wzmacnianie zachowań oczekiwanych.

Terapia poznawczo-behawioralna

Wśród współczesnych form psychoterapii ważne miejsce zajmuje terapia poznawczo-behawioralna (CBT). W czasie jej trwania pacjent uczy się dostrzegać co powoduje jego lęk, o czym i w jaki sposób myśli. Bada też, jak myślenie wpływa na reakcje.

Po rozpoznaniu wzorców myślenia, można przystąpić do ich zmieniania w takie, które redukują lęk i pomagają sobie z nim radzić. Terapia CBT oparta jest na zaufaniu między terapeutą a pacjentem.

Wyrastająca z CBT terapia akceptacji i zaangażowania (ACT) ma na celu ulżenie człowiekowi w jego cierpieniu poprzez zwiększenie jego psychologicznej elastyczności. W tym celu konieczna jest umiejętność świadomego bycia „tu i teraz”, znajomość własnych wartości i życie zgodnie z nimi.

Jak możesz sobie pomóc

Podejście humanistyczne

Terapie humanistyczno-egzystencjalne zakładają, że do zaburzeń dochodzi wówczas, gdy w dzieciństwie nie zostały zapewnione odpowiednie warunku rozwoju. Mogą one być przyczyną działań destruktywnych w życiu dorosłym.

Terapeuta pomaga odkryć możliwości wykorzystania całego potencjału pacjenta i zwiększenie poczucia własnej wartości siebie.

Wyrosła w tym nurcie psychoterapia Gestalt ma na celu stworzenie takich warunków, w których dzięki poszerzeniu własnej świadomości, pacjent będzie dokonywał lepszych dla siebie wyborów.

Terapia systemowa

Terapie systemowe skupiają się na społecznym funkcjonowaniu pacjenta. Zakładają one, że postępowanie jednostki zależy od tego, jak funkcjonuje jego środowisko: bliscy, rodzina, znajomi. Terapie systemowe wymagają pracy par, a nawet całych rodzin.

Mniej znane terapie, takie jak psychoterapia ericksonowska, terapia zorientowana na proces czy neuro-lingwistyczna psychoterapia mają mniejsze znaczenie w leczeniu lęków.pomo

Najlepsze sposoby na nerwicę?

Fakt 4: Bezczynność pogarsza stan osoby z nerwicą lękową

Jeśli cierpisz z powodu zaburzeń lękowych, to przyczyną złego samopoczucia są nie tylko myśli, ale też objawy fizyczne. Czujesz się jak chory człowiek, choć wyniki badań tego nie potwierdzają.

Jednak położenie się do łóżka i skupianie na sygnałach płynących z ciała nie jest dobrym rozwiązaniem.

Bezczynność to najgorszy możliwy wybór, który tylko pogorszy Twój stan psychofizyczny. Jeżeli lęk utrudnia Ci naukę, pracę, rzutuje na kontakty towarzyskie, to musisz poszukać pomocy – u lekarza, psychologa lub terapeuty. Bardzo ważna jest także aktywność fizyczna.

W zetknięciu się z sytuacją, która wywołuje lęk, w organizmie pojawia się duża ilość kortyzolu i adrenaliny. Rolą tych hormonów – nazywanych hormonami stresu – jest utrzymanie organizmu w stanie gotowości w zetknięciu z zagrożeniem.

Dzięki kortyzolowi i adrenalinie serce bije szybciej, co zwiększa ciśnienie krwi. Krew jest dostarczana do mięśni, dzięki którym możesz szybko biec, gdyby pojawiła się konieczność walki lub ucieczki. Organizm jest gotowy – tylko zagrożenia nie ma.

Aktywność fizyczna pozwala zużyć tę całą energię i wyregulować poziom hormonów stresu. To z kolei sprawia, że obniża się poziom lęku.

Dzięki ruchowi i ćwiczeniom fizycznym:

• męczą się mięśnie, dzięki czemu redukowany jest poziom ich napięcia,
• uwalniają się endorfiny – hormony, które sprawiają, że jesteś zadowolony z życia, w mniejszym stopniu odczuwasz ból,
• oddychasz głęboko, organizm zostaje dobrze natleniony,
• uczysz się panować nad oddechem.

Nie bez znaczenia jest też fakt, że po fizycznym zmęczeniu łatwiej jest zasnąć i odpocząć, również psychicznie.

Początkowo aktywność fizyczna powinna oznaczać lekkie i nieobciążający spacer na świeżym powietrzu czy treningi. Z czasem możesz poszukać konkretnej aktywności, która będzie Ci odpowiadać, takiej jak bieganie, joga, jazda na rowerze.

Fakt 5: Lęk może być przyczyną wielu chorób i śmierci

Stres nazywany jest „cichym zabójcą”.

Życie z zaburzeniami lękowymi, to utrzymywanie organizmu w stale podwyższonym stresie – w chwili samego ataku lęku lub w oczekiwaniu na kolejny atak.

Życie w takim ciągłym obciążeniu odciska swoje piętno. Organizm reaguje zwiększeniem aktywności układów neurohormonalnych, próbując się dostosować do sytuacji. Ma to wpływ na układ odpornościowy, ponieważ zmniejsza się reaktywność limfocytów.

Stres na tle lękowym może zaburzać gospodarkę hormonalną. Bywa to przyczyną trudności w zajściu w ciążę – u mężczyzn zmniejsza się liczba plemników, u kobiet może wpływać na proces jajeczkowania i implantacji.

Wiele osób z zaburzeniami lękowymi szuka na własną rękę „lekarstwa”, które pomoże poradzić sobie z problemami. Na krótką metę skuteczny jest alkohol, co prowadzi do jego nadużywania i choroby alkoholowej. Rośnie też ryzyko popełnienia samobójstwa.

Życie w przewlekłym stresie spowodowanym zaburzeniami lęku, to większe ryzyko zapadnięcia na szereg chorób, takich jak stan zapalny (choroby wątroby, wrzody żołądka), zaburzenia poziomu cukru (w konsekwencji cukrzyca). Jeśli taki stan utrzymuje się dłużej, rośnie ryzyko zawału serca czy udaru. Lęk i związany z tym stres mogą zabijać.

Mam nadzieję, że powyższe fakty uzmysłowiły Ci jak złożonym i wielowymiarowym zjawiskiem jest lęk.