W ostatnich latach ADHD jak łatka zaczęła być przypinana niegrzecznym dzieciom i dorosłym, którzy nie mogą skupić się na jednym zadaniu.
Chociaż ADHD jest często używanym określeniem, niekoniecznie wiąże się z pełnym zrozumieniem.
Czym tak naprawdę jest ADHD?
Jak je rozpoznać i jak sobie z nim radzić?
Jak się zachowuje człowiek z ADHD? Objawy ADHD
ADHD to skrót od angielskiego attention deficit hyperactivity disorder, tłumaczonego jako zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi.
Już samo rozwinięcie skrótu wiele nam mówi o charakterystycznych objawach ADHD.
Nadpobudliwość psychoruchowa pociąga za sobą nadmierną aktywność, wiercenie się, niezdolność do pozostania w pozycji siedzącej, wtrącanie się w czynności innych ludzi i niezdolność do cierpliwego czekania.
Deficyt uwagi pociągają za sobą dezorganizację, niezdolność do skupienia się na zadaniu, gubienie rzeczy na poziomie niezgodnym z poziomem rozwoju.
Możemy mieć wrażenie, że osoba z ADHD rzadko kiedy jest naprawdę skupiona.
Brak całkowitego zaangażowania w zadania jest często interpretowane przez innych jako lenistwo. Z tego powodu (w szczególności niezdiagnozowane) ADHD może przynosić wiele negatywnych konsekwencji, jak:
- konflikty rodzinne,
- pogorszone wyniki w szkole lub w pracy,
- trudności w nawiązaniu relacji z równieśnikami,
- zwiększone ryzyko rozwinięcia zaburzeń psychicznych lub uzależnienia od substancji w dalszym życiu.
ADHD występuje u około 5% osób.
Rodzaje ADHD
Nie każdy z ADHD doświadcza tych samych objawów – rozróżnić możemy trzy główne typy ADHD, w zależności od tego, który aspekt jest najbardziej widoczny.
- ADHD z przewagą zaburzeń uwagi (czasami nazywany ADD),
- ADHD z przewagą nadruchliwości i impulsywności,
- typ mieszany (z obecnymi zarówno aspektami zaburzeń uwagi, jak i nadruchliwością).
ADHD u dorosłych i u dzieci
ADHD występuje zarówno u dzieci, jak i dorosłych.
Chociaż podstawowe objawy ADHD są podobne u obu grup wiekowych, istnieją pewne różnice w sposobie manifestacji, związane z innym poziomem przystosowania.
Być może zastanawiasz się, czy Twoje dziecko ma ADHD, czy jest po prostu niegrzeczne?
ADHD u dzieci charakteryzuje się:
- nadpobudliwością: dzieci z ADHD często wykazują nadmierną aktywność fizyczną – na przykład poprzez niezdolność do usiedzenia w miejscu, wieczne ruszanie rękoma czy nogami;
- trudnościami w koncentracji: dzieci z ADHD łatwo się rozpraszają, trudno im utrzymać uwagę na lekcjach, w zadaniach domowych czy podczas zabaw;
- impulsywnością: dzieci z ADHD mogą wykazywać trudności w kontrolowaniu swoich impulsów, są skłonne do podejmowania szybkich decyzji, reagowania przed przemyśleniem i mają trudności w opanowaniu emocji.
ADHD u dorosłych charakteryzuje się:
- dezorganizacją: dorośli z ADHD często mają trudności w organizacji swojego czasu, zadań i zobowiązań, mogą mieć problemy z planowaniem, prokrastynacją, utrzymaniem harmonogramu i przewidywaniem konsekwencji;
- problemami z zarządzaniem emocjami: osoby dorosłe z ADHD mogą mieć trudności w regulacji emocji, mogą doświadczać wybuchów złości, frustracji lub impulsywnych zachowań w odpowiedzi na sytuacje stresujące;
- trudnościami w relacjach: dorosłe osoby z ADHD mogą mieć trudności w utrzymywaniu długotrwałych relacji, a także ze słuchaniem innych, co może prowadzić do konfliktów.
Warto zauważyć, że u dorosłych objawy ADHD mogą być bardziej subtelne i trudniejsze do zidentyfikowania niż u dzieci.
Często występują również dodatkowe czynniki, takie jak trudności w zarządzaniu finansami, utrzymaniu pracy czy organizacji codziennego życia.
W przypadku dzieci rodzicom trudno może być zidentyfikować, czy ich dziecko ma ADHD, czy jest po prostu bardzo żywiołowe i niegrzeczne.
Warto zapoznać się także z innymi zaburzeniami zachowania występującymi u dzieci.
ADHD u kobiet i dziewczynek
Na szczególną uwagę zasługuje też kwestia ADHD u dziewczynek i kobiet.
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi od dawna uważany jest za schorzenie dotykające głównie mężczyzn.
Obecnie coraz więcej kobiet i dziewcząt jest diagnozowanych w tym kierunku, ponieważ pogłębia się nasze zrozumienie tego problemu.
Wynika to po części z faktu, że ADHD u dziewcząt może wyglądać inaczej niż u chłopców.
Duży wpływ na objawy ADHD u dziewczynek i kobiet mają kulturowe uwarunkowania płci.
Objawy ADHD u dziewcząt są często uważane za cechy osobowości, a nie za ADHD, dlatego często są pomijane.
Ale jak dokładnie wygląda ADHD u dziewcząt i kobiet?
Dziewczynki i kobiety częściej mają nieuważny typ ADHD (zwany ADD), a bardziej typowe dla chłopców jest nadpobudliwe-impulsywne ADHD lub ADHD typu mieszanego.
Dla wielu dziewcząt z ADHD skupienie uwagi na wykonywanym zadaniu jest największym wyzwaniem. Mogą rozproszyć się wydarzeniami zewnętrznymi lub odpłynąć do własnego świata.
Aby to zrekompensować, dziewczynka z ADHD może nadmiernie skupiać się na czymś, co lubi lub w czym jest dobra.
Włoży tyle wysiłku i koncentracji w tę jedną rzecz, że rodzice lub nauczyciele mogą odrzucić myśli o ADHD.
Ta hiperkoncentracja jest strategią radzenia sobie charakterystyczną dla ADHD.
Niektóre dziewczyny i kobiety z ADHD wykazują więcej klasycznych objawów nadpobudliwości.
Jeśli dziewczyna jest nadpobudliwa, często jest opisywana przez środowisko jako „chłopczyca”, ponieważ lubi aktywność fizyczną i wydaje się, że nie lubi tych samych rzeczy, co inne dziewczyny w jej wieku.
ADHD u dziewcząt może również objawiać się w mniej oczywisty sposób, który wciąż wiąże się z byciem w ciągłym ruchu.
Przykłady obejmują ciągłe rysowanie lub ciągłe poruszanie się na krześle. Inne zachowania związane z nadpobudliwością, takie jak gadatliwość i emocjonalność, są czasami błędnie przypisywane cechom osobowości, a nie ADHD.
Dziewczyna z ADHD może być impulsywna i nadmiernie rozmowna.
Może przerywać innym, mówić nadmiernie lub wielokrotnie zmieniać tematy podczas rozmów.
Czy ADHD ma dobre strony?
Objawy ADHD mogą stać się problematyczne, gdy zakłócają różne aspekty życia danej osoby lub stają się destrukcyjne.
Jednak wiele z tych cech może być również mocnymi stronami, więc nie zawsze należy je postrzegać jako wady.
Wysoki poziom energii
Czasami wiąże się to objawami, takimi jak niepokój, wiercenie się i nadmierne mówienie.
Jednak energia ta może być również pomocna, gdy zostanie skierowana na realizację celów.
Ten wysoki poziom energii prowadzi również do innych korzyści, w tym pomaga osobom z ADHD poczuć się młodszymi niż ich rówieśnicy i lepiej angażować się w różnorodne zajęcia, w tym zajęcia fizyczne i sport.
Takie korzyści mogą mieć pozytywny wpływ na ogólne samopoczucie.
Hiperkoncentracja
Osoby z ADHD często doświadczają hiperkoncentracji, która polega na intensywnym skupieniu się na określonym zadaniu lub temacie.
Może to czasami powodować problemy, jeśli koliduje z innymi dziedzinami życia, ale może również pomóc ludziom ukończyć zadania i dowiedzieć się wiele na dany temat.
To hiperskupienie jest podobne do tego, co psycholog Mihály Csíkszentmihályi określa jako stan przepływu (ang. flow), który definiuje się jako okres intensywnej koncentracji, uwagi i pochłonięcia czynnością, która wywołuje silne uczucie przyjemności.
Kreatywność
Chociaż ludzie z tym schorzeniem mogą być nieuważni i łatwo się rozpraszają, mają też tendencję do kreatywnych myśli.
Zamiast podążać za utartymi schematami i sposobami myślenia o problemach, potrafią dostrzegać nowe rozwiązania i wpadać na innowacyjne pomysły.
Osoby z ADHD opisują siebie jako osoby z naturalną ciekawością, a ciekawość jest kluczowym elementem kreatywności.
Ludzie, którzy są bardzo ciekawi, mają zwykle chęć i otwartość na naukę, co może pomóc im odkrywać nowe pomysły w innowacyjny sposób.
Spontaniczność
Impulsywność jest kolejnym częstym objawem ADHD. Chociaż czasami charakteryzuje się działaniem bez zastanowienia, niecierpliwością i przerywaniem innym, może mieć również zalety.
Ludzie, którzy są w stanie poradzić sobie z tym objawem i skutecznie go ukierunkować, mogą być spontaniczni, żywiołowi i otwarci na nowe doświadczenia.
Przyczyny, czyli skąd się bierze ADHD?
Chociaż ADHD jest jednym z częściej badanych zagadnień, brakuje zgodności co do tego, co bezpośrednio je wywołuje.
Najprawdopodobniej przyczyna ADHD leży w połączeniu czynników genetycznych i środowiskowych.
Istnieją podejrzenia, że z pojawieniem się ADHD mogą (ale nie muszą) mieć związek z np.:
- niską masą urodzeniową,
- paleniem i spożywaniem alkoholu podczas ciąży,
- traumatycznymi doświadczeniami we wczesnym dzieciństwie,
- narażeniem na neurotoksyny,
- urazami i infekcjami mózgu,
- zaburzeniami snu,
- niedoborami żywieniowymi.
Dziedziczność ADHD jest znaczna – ryzyko wystąpienia ADHD jest podwyższone u biologicznych krewnych pierwszego stopnia osób z ADHD.
Leczenie ADHD
Większość ekspertów zgadza się, że nie ma lekarstwa na ADHD.
Zaburzenie ma charakter przewlekły, co oznacza, że trwa długo – zwykle przez całe życie.
Wiele osób z ADHD uczy się radzić sobie z objawami poprzez psychoterapię i rozwijanie zdrowych mechanizmów radzenia sobie.
Niektórzy nawet stwierdzają, że ich objawy same łagodnieją wraz z wiekiem.
„Leczenie” polega więc na niwelowaniu negatywnych efektów, jakie ADHD może wywoływać w życiu.
Dobrą formą pomocy dla osób nieradzących sobie z objawami ADHD jest psychoterapia, która pomaga nauczyć się skutecznych metod działania, panowania nad negatywnymi skutkami, a nawet… wykorzystywania ADHD na własną korzyść.
Czasem wprowadzane są także leki pomagające zmniejszyć nadpobudliwość, impulsywność i nieuwagę.
Również terapia rodzinna może być również pomocna w radzeniu sobie z ADHD u dziecka.
Jak postępować z dzieckiem z ADHD?
Wychowywanie dziecka z ADHD może być wyzwaniem, ale istnieje wiele sposobów, aby wspierać je i pomóc mu osiągnąć pełen potencjał.
Oto kilka porad, które mogą Ci pomóc w radzeniu sobie z ADHD u dziecka:
- Uzyskaj odpowiednią diagnozę i wsparcie: Jeśli podejrzewasz, że Twoje dziecko ma ADHD, ważne jest, aby skonsultować się z lekarzem lub specjalistą w dziedzinie zdrowia psychicznego. Uzyskaj profesjonalną diagnozę i poszukaj odpowiedniego wsparcia od specjalistów, takich jak psychologowie, psychiatrzy i terapeuci zajmujący się zaburzeniami uwagi.
- Twórz struktury i rutyny: Dzieci z ADHD lepiej funkcjonują w jasno określonych strukturach i rutynowych harmonogramach dnia. Stwórz codzienny ramowy plan dnia, który będzie zawierać czas na naukę, zabawę, posiłki i sen. Pamiętaj o przewidywalności i konsekwencji.
- Zapewnij klarowne i jasne instrukcje: Dzieci z ADHD mogą mieć trudności w przetwarzaniu informacji. Dlatego ważne jest, aby dawać im jasne i zrozumiałe instrukcje. Możesz używać prostego języka lub korzystać z obrazków, aby pomóc im zrozumieć zadania.
- Wspieraj koncentrację: Twórz spokojne i pozbawione dystrakcji środowisko, w którym Twoje dziecko może skupić się na zadaniu. Możesz ograniczyć liczbę bodźców zewnętrznych, takich jak telewizor czy głośna muzyka, a także zadbać o porządek wokół niego.
- Zachęcaj do aktywności fizycznej: Ruch może pomóc w regulacji energii i koncentracji u dziecka z ADHD. Zachęcaj je do regularnej aktywności fizycznej, takiej jak spacery, jazda na rowerze, pływanie czy gra w piłkę. Wprowadzenie krótkich przerw na ruch w trakcie nauki może również poprawić skupienie.
- Korzystaj z technik organizacyjnych: Pomóż swojemu dziecku w organizacji swoich rzeczy, zadań i materiałów szkolnych. Możesz używać kolorowych segregatorów, etykiet czy tabliczek z zadaniami, aby pomóc mu w zapanowaniu nad chaosem i utrzymaniu porządku.
- Buduj pozytywną komunikację i relacje: Zapewnij swojemu dziecku wsparcie emocjonalne i buduj pozytywne relacje. Stosuj skuteczne metody komunikacji, słuchaj uważnie i okazuj zrozumienie. Pamiętaj, że Twoje dziecko może mieć trudności z regulacją emocji, dlatego ważne jest, aby być cierpliwym i empatycznym.
Pamiętaj, że każde dziecko z ADHD jest unikalne, dlatego warto eksperymentować i dostosowywać metody i strategie w zależności od jego indywidualnych potrzeb.
Nie wahaj się także szukać wsparcia od specjalistów i dołączać do grup wsparcia dla rodzin dzieci ADHD.
Wspieranie swojego dziecka i tworzenie odpowiednich narzędzi i środowiska może przynieść znaczące korzyści w jego rozwoju i funkcjonowaniu.
Podsumowanie
ADHD to zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, który może wprowadzić w życie spustoszenie – brak skupienia, nieumiejętność spokojnego słuchania, ciągła dezorganizacja i potrzeba bycia w ruchu skutkuje problemami w relacjach, szkole i pracy, a także frustrację bliskich.
Na szczęście istnieje szereg skutecznych metod na to, jak radzić sobie z objawami ADHD, a nawet przekuć niektóre elementy w mocne strony. Jeśli potrzebujesz pomocy w zarządzaniu swoim ADHD lub chcesz pomóc swojemu dziecku z ADHD, nie wahaj się i skorzystaj z pomocy psychoterapeuty.
Źródła
- Gawęda, A., Nowak, M., & Janas-Kozik, M. (2010). Diagnoza ADHD–pomoc czy przeszkoda?. Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 2(10), 115-119.
- Horecka-Lewitowicz, A., Lewitowicz, P., & Szpringer, M. (2011). ADHD–jeden z najczęstszych problemów wieku rozwojowego. Studia Medyczne, 21, 23-26.
- Cichoń, L., Jelonek, I., & Janas-Kozik, M. (2017). ADHD–wskazówki praktyczne: farmakoterapia i prowadzenie dokumentacji. Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 17(4), 270-273.
- Bednarska, N. A. (2023). O tym, jak płeć oraz pochodzenie kulturowe różnicują proces diagnozy osób z ADHD. Edukacja Międzykulturowa, 20(1), 144-155.
- Goodman, D. W. (2010). ADHD u dorosłych: aktualizacja dla klinicystów dotycząca rozpoznania i oceny. Psychiatria po Dyplomie, 7, 71-82.
