Anhedonia – co robić, gdy nic mnie nie cieszy

Aktualizacja: 22 lutego 2023 | Publikacja: 19 października 2022

Czy jesteś w stanie wyobrazić sobie, jak wszystko traci znaczenie? Jak nie chce Ci się spotykać z bliskimi, nie chce Ci się nic robić, nawet jeść i relaksować się przed ulubionym serialem. Wyobrażasz sobie? To właśnie anhedonia.

A może już czułeś się podobnie? W ten sposób wygląda życie z anhedonią – zaburzeniem zabierającym zdolność do odczuwania przyjemności.

Zapisz się na bezpłatną konsultację psychologiczną

Anhedonia, czyli brak przyjemności

Poszukując w internecie lub słownikach definicji anhedonii szybko można się natknąć na bardzo proste określenie – anhedonia to upośledzona zdolność do odczuwania przyjemności.

Definicja jest w zasadzie prawdziwa, ale nie wyjaśnia nam w pełni natury tego zjawiska. Jest jednak dobrym punktem wyjścia do dalszego rozwinięcia.

Przyjrzyjmy się dokładnemu obrazowi anhedonii, czyli objawom, które świadczą o jej występowaniu:

Obniżona zdolność do odczuwania przyjemności z przyjemnych bodźców.

Odczuwanie przyjemności może nie być całkowicie wykluczone – punktem odniesienia jest tu to, jak dana osoba czerpała przyjemność w przeszłości (co jej sprawiało przyjemność, w jaki sposób się to objawiało). O anhedonii będzie świadczyć obniżenie odczuwanej przyjemności lub jej całkowite zniknięcie.

Nie oznacza to również, że „przyjemne bodźce” są odczuwane jako denerwujące, przykre i niechciane. Mogą nie przynosić negatywnych wrażeń, ale też nie cieszyć – następuje zobojętnienie.

Pogorszenie pamięci o wcześniej doświadczanej przyjemności.

W większości przypadków osób zdrowych, gdy wspominamy przyjemność, która kiedyś nas spotkała, to także odczuwamy pewną namiastkę przyjemności – potrafimy się na chwilę „wczuć” w tamtą sytuację. Anhedonia ogarnia także przyjemność z tego źródła – takie wspomnienia nie przynoszą już przyjemnych odczuć, a także są ogólnie gorzej oceniane.

Brak radości, zaangażowania i energii.

Taki stan nazywamy zazwyczaj apatią. Może nie ukazywać się jak klasyczny smutek – jest to bardziej postawa bierna, w której dana osoba nie ma ochoty ani motywacji, żeby podjąć jakieś działanie (nawet takie, które kiedyś lubiła) – bo po co, skoro nie przyniesie to żadnej przyjemności?

Więcej o stanach lękowych

Anhedonia jest kompleksowym zjawiskiem. Jej objawy mogą być inne u różnych osób, a nawet zmieniać się u jednej osoby na przestrzeni czasu.

Dodatkowo zazwyczaj pojawia się w ramach jakiegoś innego zaburzenia (np. depresji lub schizofrenii) – wtedy występują także inne objawy natury psychicznej, właściwe dla danego zaburzenia.

W zależności od zaburzenia, w obrębie którego występuje i kilku innych czynników, anhedonia może przybierać różne postacie.

Najważniejsze jest rozróżnienie na anhedonię związaną z upośledzonym pożądaniem nagrody i anhedonię związaną z upośledzonym odczuwaniem przyjemności (badacze Treadway i Zald proponują, by nazywać je anhedonią motywacyjną i konsumpcyjną).

Badacznie podejmowali również próby wyodrębnienia innych rodzajów anhedonii (np. w zależności od przedmiotu przyjemności – np. anhedonia społeczna i seksualna lub w zależności od upośledzonych procesów – np. anhedonia decyzyjna).

Jak rozpoznać u siebie anhedonię? Objawy anhedonii

Jeżeli zauważasz u siebie większość z poniższych objawów – warto zainteresować się stanem swojego zdrowia psychicznego i udać się do psychiatry lub psychoterapeuty po profesjonalną diagnozę.

Przestałeś oddawać się swojemu hobby lub zabierasz się za nie znacznie rzadziej i nie przynosi Ci już takiej radości.
Zaspokajanie podstawowych potrzeb nie daje Ci wrażenia usatysfakcjonowania (np. jedzenie, seks, sen).
Straciłeś zainteresowanie swoimi ulubionymi aktywnościami – np. jedzeniem ulubionej potrawy, słuchaniem ulubionej muzyki, oglądaniem ulubionego serialu.
Wspominając swoją przeszłość, trudno Ci wybrać szczególnie przyjemne chwile z życia.
Nie czujesz potrzeby zadbania o siebie (np. wykonania podstawowej pielęgnacji, porządnego ubrania się lub wykonania makijażu, ćwiczeń fizycznych, itp.).
Ograniczyłeś ostatnio swoje kontakty towarzyskie (np. rzadziej wychodzisz z domu, nie umawiasz się na spotkania z przyjaciółmi, rzadziej dzwonisz do członków rodziny).

Jeśli na przynajmniej kilka punktów odpowiedziałeś twierdząco, to warto udać się do specjalisty zdrowia psychicznego (psychoterapeuty, psychiatry) i opowiedzieć mu o tych właśnie objawach.

Jeżeli Twój stan go zaniepokoi, z pewnością zada Ci własne pytania i szczegółowo oceni Twoją kondycję psychiczną.

Jak możesz sobie pomóc

Diagnozowanie anhedonii – znak większego problemu

Anhedonia raczej nie występuje w odosobnieniu – najczęściej jest ona objawem (czasem głównym) w różnych zaburzeniach psychicznych. Najczęściej anhedonia objawia się przy:

depresji,
schizofrenii,
chorobie afektywnej dwubiegunowej,
chorobie Parkinsona,
przy rozpoczęciu lub zakończeniu stosowania leków oddziałujących na psychikę (np. antydepresantów),
przy stosowaniu lub odstawieniu substancji psychoaktywnych (np. alkoholu, narkotyków).

Ponownie – to do specjalisty należy fachowa decyzja, czy dokona u Ciebie diagnozy jakiegoś zaburzenia psychicznego.

Szczególnie przydatna może być dla Ciebie wiedza o dwóch ostatnich punktach – dotyczących używania leków lub substancji psychoaktywnych. Jeśli faktycznie taka sytuacja u Ciebie wystąpiła, z pewnością powinieneś opowiedzieć o tym swojemu lekarzowi.

Czy anhedonia jest uleczalna?

Anhedonia zwykle występuje jako objaw innego zaburzenia psychicznego (np. depresji) i jest leczona w ramach tego zaburzenia.

Nie należy zwlekać z wizytą u specjalisty. Ciągłe odkładanie leczenia może skutkować pogorszeniem samopoczucia, utrudnieniem dalszego leczenia, a nawet pojawieniem się innych zaburzeń psychicznych.

Sprawnie zgłoszona i zdiagnozowania anhedonia może być z powodzeniem leczona. Zazwyczaj stosuje się w tym celu kombinację psychoterapii i indywidualnie dobranych leków.

Czy przyjemność jest aż tak ważna?

Mogłoby się wydawać, że przyjemność to tylko miły dodatek do życia. To jednak błędne podejście – odczuwanie przyjemności (a dokładniej aktywność mózgu związana z poszukiwaniem i odczuwaniem przyjemności) to fundamentalny proces, który pomaga nam przeżyć.

Podstawowymi „przyjemnościami”, które pozwalają na przeżycie i przedłużenie gatunku (czyli zaspokajają nasze podstawowe instynkty) są jedzenie i współżycie seksualne.

Ponadto, w przypadku gatunków społecznych, takich jak ludzie, podstawową przyjemnością są też interakcje społeczne.

To jednak nie wszystko. Człowiek jest istotą bardzo rozwiniętą intelektualnie – dzięki temu potrafimy także czerpać przyjemności z mniej przyziemnych procesów – na przykład z obcowania ze sztuką, muzyką, pomagania innym, czy wysiłku intelektualnego.

Czerpiemy przyjemność także ze zdobywania pieniędzy – które można wymienić na inne przyjemności.

Co więcej, odczuwanie przyjemności jest kluczowym elementem wielu innych (i bardzo ważnych) procesów – takich jak uczenie się i motywacja.

Istotnym zagrożeniem wynikającym z anhedonii jest nieodpowiednie radzenie sobie z nią. Możliwe są dwie skrajne ścieżki:

wycofywanie się z życia społecznego i ograniczanie całkowitej aktywności (czyli „poddanie się” anhedonii),
walka z anhedonią poprzez poszukiwanie doznań, które wywołają silną ekscytację (podejmowanie ryzykownych działań).

Wszystko o nerwicy lękowej

Anhedonia a mózg

Kiedy odczuwamy przyjemność, dopamina (neuroprzekaźnik nazywany „hormonem szczęścia”) wlewa się do systemu nagradzania naszego mózgu (tzw. układu nagrody).

Kiedy czujemy się przygnębieni, poziomy dopaminy są niższe, a układ nagrody – nie pobudzony.

Za centrum przyjemności naszego organizmu uważa się strukturę mózgu nazywaną jądrem półleżącym – i tam też obecnie poszukuje się przyczyn i możliwości leczenia anhedonii. Jednak inne struktury mózgu, takie jak kora przedczołowa, ciało migdałowate, czy wyspa również są silnie zaangażowane w procesy związane z odczuwaniem pzryjemności.

Anhedonia w związku

Szczególnie problematyczne może być doświadczanie anhedonii przez osobę pozostającą w związku romantycznym. W końcu takie relacje opierają się na odczuwaniu pozytywnych emocji i zaangażowania w związek.

Partner osoby doświadczający anhedonii znajduje się w trudnym położeniu.

Partner może czuć się odcięty i odosobniony. Może czuć, że jego potrzeby nie są spełniane. Niezdolność do odczuwania przyjemności, może również przyczynić się do braku popędu seksualnego, co może dodatkowo skomplikować ten problem. Co gorsza, czasem w takiej sytuacji pojawia się gniew, co jeszcze bardziej pogłębia problem.

Mimo ogólnych trudnościjest kilka rzeczy, które można zrobić.

Pogłębiaj swoją wiedzę. Jest wiele rzeczy, które mogą pomóc w anhedonii (np. ćwiczenia, medytacja, leki, zmiany w diecie) – możesz rozwijać swoję wiedzę i wspierać bliską osobą w zachowaniach, które przynoszą jej ulgę.
Dbaj o siebie. Ilekroć ktoś ma do czynienia z ukochaną osobą, która ma chorobę psychiczną, konieczne jest wzmocnienie samoopieki. Rób przyjemne rzeczy bez względu na to, czy Twój ukochany zrobi to z Tobą, czy nie – nie pozwól, aby anhedonia pochłonęła cały Twój świat. Jeśli nie zadbasz o siebie, nie będziesz też w stanie pomóc ukochanej osobie.
Bądź wspierający. Nie musisz dostarczać profesjonalnej pomocy – to rola wykwalifikowanego specjalisty. Warto jednak wspierać ukochaną osobę. Taka bezpieczna przestrzeń w postaci romantycznej relacji może dać jej oparcie i ukojenie w pracy nad polepszeniem swojego stanu.

Radzenie sobie i zapobieganie

Anhedonię leczy się w kontekście zaburzenia, którego jest objawem. Na przykład, jeżeli anhedonia to wiodący objaw w depresji – podejmowane jest leczenie typowe dla depresji.

Zazwyczaj jest to w pierwszej kolejności psychoterapia, czasem dołączane są także odpowiednie leki (w zależności od decyzji lekarza).

Niestety, anhedonia nie jest łatwa w terapii. Różne badania wskazują, że obecność anhedonii utrudnia i spowalnia proces leczenia depresji, a także zwiększa prawdopodobieństwo nawrotów zaburzenia.

Dlatego właśnie, jeżeli podejrzewasz u siebie anhedonię, warto jak najszybciej zgłosić się do lekarza rodzinnego lub bezpośrednio do specjalisty zdrowia psychicznego. To pierwszy i najważniejszy sposób na poradzenie sobie.

W gabinecie psychiatrycznym, poza standardowym wywiadem, wykorzystuje się także specjalne narzędzia diagnostyczne do rozpoznania anhedonii. Są to głównie kwestionariusze, na przykład Skala Odczuwania Przyjemności SHAPS.

Zasady dbania o zdrowie psychiczne (oraz zapobiegania zaburzeniom)

Pozostałe metody radzenia sobie i zapobiegania są takie, jak ogólne zasady dbania o zdrowie psychiczne – i warto się do nich stosować profilaktycznie, a nie tylko w obliczu zagrożenia zaburzeniem psychicznym.

Dodatkowe porady możesz znaleźć w tym artykule.

W zdrowym ciele zdrowy duch

Po pierwsze, zadbaj o swoje ciało. Najbardziej podstawowymi elementami, o które musisz zadbać, jest aktywność fizyczna, zdrowe odżywianie i sen.

Dzięki temu będziesz mieć siłę, by zadbać o kolejne aspekty zdrowia psychicznego. Bardzo często zdarza się także, że już po uczciwym zadbaniu o te podstawowe rzeczy czuć wyraźną poprawę samopoczucia psychicznego.

Nasze ciała i umysły nieustannie na siebie wpływają. Zdarza się nawet, że nasze kiepskie samopoczucie psychiczne wynika wyłącznie z niedoboru pewnych mikroelementów.

Zadbaj o sprawność mózgu

Warto poświęcić nieco czasu, na tak zwaną „gimnastykę mózgu” – idealnie w tym celu sprawdzą się różnego rodzaju łamigłówki i nauka nowych umiejętności. Utrzymywanie umysłu w dobrej kondycji pozwala nam dłużej i pełniej cieszyć się z dobrze funkcjonujących zdolności poznawczych, takich jak np. pamięć, czy zdolność skupiania uwagi.

Zmień sposób myślenia

Przemyśl, na czym opierasz swój sposób myślenia. Czy dajesz się ponieść emocjom? Czy opierasz się tylko na faktach i weryfikujesz źródła informacji? Czy martwisz się rzeczami, na które nie masz wpływu?

Warto czasem zatrzymać się i sprawdzić czy sami nie serwujemy sobie niepotrzebnego stresu i powodów do zmartwień.

Buduj samoocenę

Dużo łatwiej się żyje, jeśli lubi się samego siebie. Aby sobie w tym pomóc, postaraj się przynajmniej od czasu do czasu traktować siebie jak swojego przyjaciela – docenić osiągnięcie, wybaczyć błędy i pocieszać się w trudnych chwilach.

Zbuduj sieć wsparcia

Szczera rozmowa często jest najlepszym lekiem na złe samopoczucie – i wcale nie musi to być profesjonalna terapia, wystarczy chwila z kimś bliskim.

Dbaj o ludzi wokół siebie, postaraj się utrzymywać kontakty z osobami, na których możesz polegać, a także sam bądź wsparciem.

Nie zapomnij o odpoczynku

Nie zapominaj, że odpoczynek jest równie ważny co praca (czy to zawodowa, czy obowiązki domowe, czy nawet praca nad sobą). Pozwolenie sobie na relaks, a nawet drobne leniuchowanie to nic złego, a czasem jest wręcz niezbędne.

Najlepsze techniki i ćwiczenia relaksacyjne

Podsumowanie

Ludzie, którzy cierpią na anhedonię, tracą zainteresowanie czynnościami, które lubili, i mają mniejszą zdolność do odczuwania przyjemności.

Jest to podstawowy objaw poważnych zaburzeń depresyjnych, ale może być również objawem innych zaburzeń zdrowia psychicznego.

Leczenie anhedonii to w głównej mierze leczenie zaburzenia, którego objawem jest anhedonia (zazwyczaj obejmuje terapię i przyjmowanie odpowiednich leków). Wspomaganie leczenia i zapobieganie anhedonii opiera się na przestrzeganiu podstawowych zasad higieny zdrowia psychicznego.