Bierna agresja – czym jest i jak sobie z nią radzić?

Znasz może osobę, która przy każdym spotkaniu „wysysa” trochę Twojej energii? Czy to bierna agresja?

Choć na pozór może być miła i uśmiechnięta, to czujesz, że jej intencje nie są dobre?

Pod pozorem dbania o Twoje dobro, szkodzi Twojemu samopoczuciu.

Popularnie nazywa się takie osoby „wampirami energetycznymi”, natomiast w psychologii używa się terminu: zachowanie pasywno-agresywne (inaczej: bierna agresja lub pasywna agresja).

Zapisz się na bezpłatną konsultację psychologiczną

Czym jest agresja?

Z pewnością bez problemu podasz mnóstwo przykładów zachowań agresywnych – bójki, przepychanki, groźby, czy wyzwiska.

Ale agresja może być też bardziej subtelna. Czasem sama cisza może być przejawem agresji.

Zwróć uwagę na kilka bardzo ważnych elementów powyższej definicji:

Agresja jest działaniem intencjonalnym, ukierunkowanym na zranienie lub sprawienie bólu.

• agresja jest działaniem, zachowaniem – to ważne, bo bardzo często potocznie agresję traktuje się jak emocję lub cechę osobowości
• jest intencjonalna – czyli zachowanie agresywne jest świadome i zamierzone, dlatego za agresję nie uznamy tego, że ktoś niechcący wpadł na kogoś innego (np. dlatego, że miał ograniczoną widoczność), nawet jeśli wywołał konkretne szkody
• wymienione w definicji zranienie i ból mogą mieć zarówno charakter fizyczny, jak i psychiczny

Więcej o objawach nerwicy

W analizie biernej agresji powinno się zawsze pamiętać o kontekście sytuacyjnym.

Bierna agresja jest trudna do jednoznacznego zidentyfikowania, głównie dlatego, że decydują o niej intencje nadawcy, które często pozostają dla nas tajemnicą.

Zawsze należy więc zwrócić uwagę na kontekst i dotychczasową relację – te same słowa i zachowania u jednej osoby mogą być klasycznym przykładem zachowania pasywno-agresywnego, a u innych osób być normalnym zachowaniem lub nawet wyrazem autentycznej troski.

Styl pasywno-agresywny, czyli ukryte intencje

Główną cechą biernej agresji jest to, że jest wyrażana nie wprost (dlatego właśnie jest bierna).

Zazwyczaj kryje się za pozornie dobrymi intencjami – chęcią pomocy, czy wyrażenia zainteresowania. Inną częstą „maską” agresji biernej jest obojętność.

Bierna agresja – jak ją rozpoznać?

Najłatwiej zrozumieć przejawy i rozpoznać bierną agresję na podstawie przykładów. Poniżej znajdziesz przykłady zachowań, które są pasywno-agresywne.

Zastanów się, czy spotkałeś się z podobnymi zachowaniami w Twoich relacjach.

1.Obrażanie się i „ciche dni”

Polega na całkowitym ignorowaniu drugiej osoby, odmawianiu odpowiedzi na jakiekolwiek pytania, a czasem nawet udawaniu, że się danej osoby nie widzi.

Oczywiście w codziennym życiu możesz mieć styczność z bardziej subtelnymi objawami.

Przykład:

Na pozór przypadkowe nierozpoznanie Cię na ulicy, czy ignorowanie Twoich wypowiedzi podczas grupowej rozmowy.

2.Komplementy z drugim dnem

Bez trudu poznajemy, kiedy jesteśmy jawnie obrażani. Jednak subtelne obelgi mogą być trudniejsze do rozpoznania.

Znajoma osoba może udawać, że mówi Ci komplement, ale kiedy się nad tym zastanowić, zdajesz sobie sprawę, że to naprawdę zniewaga w przebraniu.

Przykład:

Gdyby ktoś nazwał Cię „grubym”, byłaby to jawna i agresywna obelga.

Pasywno-agresywne „przebranie” tego komunikatu mogłoby polegać na pozornym udzieleniu komplementu – „Świetnie wyglądasz w tej sukience, tuszuje twój brzuszek” albo porady „Powinieneś częściej nosić paski, optycznie by cię wyszczupliły”.

3.Wywoływanie poczucia winy

Kolejnym z przykładów biernej agresji jest wtrącanie subtelnych uwag, które wpędzają drugą stronę w poczucie winy, a co za tym idzie, często wywołują pewną presję do działania.

Przykład:

Załóżmy, że chwalisz się, że wybierasz się na imprezę w weekend.

Ktoś odpowiadający w sposób pasywno-agresywny może powiedzieć na przykład „Chciałbym móc sobie tak ciągle chodzić na imprezy, ale wydaję całą swoją pensję na życie i edukację”.

Ton wypowiedzi może sugerować na przykład, że Ty, skoro chodzisz na imprezy, wydajesz pieniądze lekkomyślnie.

4.Celowe zwlekanie i niski poziom pracy

Sposobem na wyjście z niewygodnej sytuacji, dla osoby przejawiającej bierną agresję, jest wycofanie się z obowiązku w ostatniej chwili lub wykonywanie czegoś tak źle, by ktoś przejął ten obowiązek.

Zatem w takim przypadku, zamiast asertywnej komunikacji na temat swojej niechęci do danego przedsięwzięcia lub po prostu wywiązania się z obowiązków, osoba zachowuje się agresywnie, bo świadomie działa na szkodę innych zaangażowanych w projekt osób.

Przykład:

Prosisz kogoś o pomoc w opiece nad dzieckiem. W oparciu o jej zgodę, układasz swoje plany: bilety, rezerwacje, spotkanie ze znajomymi. W ostatniej chwili osoba, która miała zająć się dzieckiem odwołuje swoją pomoc, a Ty musisz zrezygnować ze swoich planów lub zobowiązań.

5.Cichy sabotaż

Ten typ działania, choć wciąż subtelny, jest już bardziej perfidnym działaniem agresywnym.

Polega na celowym sabotowaniu czyichś działań, przy jednoczesnym unikaniu konfrontacji.

Przykład:

Niepoinformowanie kogoś celowo o przeniesieniu terminu spotkania, przez co ta osoba się na nim nie zjawi.

6.Wykluczanie pojedynczych osób

W sytuacji, gdy osoba pasywno-agresywna nie lubi danej osoby, zamiast rozwiązać bezpośrednio ten problem w cztery oczy, robi wszystko, by wykluczyć tą osobę z danej społeczności.

Przykład:

Zaproszenie wszystkich współpracowników na grilla, poza tą jedną osobą.

Co jeszcze może robić osoba pasywno-agresywna?

• Obgadywać innych ludzi za ich plecami
• Nadużywać sarkazmu i ironii (często wymawiając się poczuciem humoru)
• Gniewać się na innych nie wyjaśniając powodów
• Udawać ofiarę, gdy przykra sytuacja jest winą tej osoby

Radzenie sobie z bierną agresją

Zachowania agresywne, nawet (a może zwłaszcza), jeśli jest to agresja bierna, są szkodliwe i nie powinny być ignorowane.

Nie powinieneś nikomu dawać przyzwolenia na notoryczne wpędzanie Cię w negatywne emocje.

Reagowanie na agresję w klasycznym rozumieniu, jest o tyle prostsze, że czyny agresywne są ogólnie potępiane. Jeśli ktoś Cię uderzy lub znieważy słownie – masz pełne prawo zareagować, a nawet zgłosić taką osobę do odpowiednich władz.

Co jednak zrobić, gdy życie utrudnia Ci subtelna i wyrafinowana agresja bierna?

Jeśli w powyższych opisach zachowania pasywno-agresywnego odnalazłeś cechy zachowanie znanej Ci osoby, wypróbuj poniższe sposoby, aby poprawić jakość swojego życia.

ZASADA 1: Nie daj się sprowokować

Istnieje cienka granica między asertywną reakcją na kogoś, kto jest biernie agresywny, a zwrotną reakcją agresywną.

Postaraj się odpowiadać w sposób niewzbudzający większych emocji. Unikaj zadawania pytań typu „Dlaczego to powiedziałeś?” i „Co tak naprawdę miałeś na myśli?”.

Przykład:

Jeśli znajomy mówi „wielkie dzięki”, ale nie wydaje się zadowolony, a w jego głosie wyczuwasz sarkazm – odpowiedz na treść wypowiedzi, a nie jej podtekst.

Zamiast odruchowego pytania „O co Ci znowu chodzi?” po prostu odpowiedz „nie ma za co”.

Osoba pasywno-agresywna będzie zmuszona albo do odpuszczenia, albo do wyjaśnienia wprost swojego niezadowolenia.

ZASADA 2: Bądź asertywny

Osoba pasywno-agresywna za wszelką cenę unika konfrontacji, więc nie ma sensu robić „podchodów”.

Zamiast tego, rozwiąż ten problem prosto i asertywnie. Skup się na swoich odczuciach, nie oceniaj i spokojnie wyraź swoje zdanie wprost.

Tak naprawdę, asertywność jest najlepszą techniką komunikacji, a zwłaszcza jeśli naszym rozmówcą jest osoba biernie agresywna.

Każdy inny sposób komunikacji może w efekcie przynieść poważny konflikt lub poczucie winy i zranione uczucia.

ZASADA 3.: Zastanów się nad rolą tej osoby w Twoim życiu

Nie ma co się oszukiwać – czasem nie mamy wpływu na to, że ktoś jest w naszym otoczeniu, w końcu zazwyczaj współpracownicy, szef, znajomi z roku, a przede wszystkim rodzina, są nam w pewien sposób odgórnie przypisani.

Jednak jest także wiele sytuacji, w których sami dokonujemy wyboru, czy chcemy utrzymywać kontakt z daną osobą, czy nie.

Jeżeli czujesz się wyczerpany po każdym spotkaniu z kimś – być może po prostu nie warto marnować więcej energii i należy zakończyć lub przynajmniej ograniczyć do minimum Wasze kontakty.

Kiedy to Ty przejawiasz bierną agresję…

A co, jeśli dostrzegłeś przejawy biernej agresji… u siebie? Przyznanie tego to już ogromny krok.

Spróbuj poniższych sposobów:

1. Rozpoznaj swoje zachowanie

Najlepszym sposobem na powstrzymanie pasywno-agresywnego zachowania w zarodku jest uświadomienie sobie, kiedy reagujesz w ten sposób.

Czasem wynika to z niezrozumienia, co tak naprawdę czujesz. Czasem z lęku, obawy przed odsłonięciem się.

Pracuj nad swoją samoświadomością – zacznij zwracać uwagę na to, jakie emocje wywołują w Tobie różne sytuacje i jak wtedy reagujesz.

Więcej o stanach lękowych

2. Daj sobie czas

Rozpoznanie własnych zachowań i ich zrozumienie to dobry pierwszy krok w kierunku zmiany, ale zmiana wzorców i reakcji może zająć trochę czasu. Najważniejsza jest systematyczna praca nad sobą.

3. Bądź asertywny

Jasno wyrażaj swoje opinie, nie przerzucając przy tym odpowiedzialności na inne osoby.

Jeśli jakaś sytuacja Cię zdenerwowała – odczekaj z reakcją (jeśli masz taką możliwość), ochłoń i zastanów się nad swoimi opcjami, a dopiero później działaj.

4. Bądź otwarty na konfrontację

Chociaż otwarte wyrażanie swoich potrzeb może czasem prowadzić do potencjalnej konfrontacji, niekoniecznie jest to zła rzecz i nie należy się jej bać.

Pamiętaj, że konfrontacja może być bezpośrednia, a równocześnie pełna szacunku.

Zrozumienie swoich emocji i nauka właściwego wyrażania potrzeb jest ważnym krokiem w kierunku zakończenia zachowań pasywno-agresywnych.

Konflikt jest nieuniknioną częścią życia, ale umiejętność skutecznego komunikowania swoich potrzeb, może skutkować owocnymi efektami konfliktu.

5. Rozważ zgłoszenie się do specjalisty

Jeśli nie potrafisz samodzielnie dotrzeć do źródeł Twojego agresywnego zachowania lub po prostu chciałbyś skorzystać z pomocy – nie bój się zgłosić do specjalisty.

Psychoterapeuta pomoże Ci potwierdzić, czy zachowujesz się w sposób pasywno-agresywny, a także wskaże odpowiednie metody trenowania asertywności.

Być może u podstaw Twojego zachowania leży problem, który wspólnie będziecie w stanie rozwiązać.

Jak możesz sobie pomóc

Podsumowanie

Zachowanie pasywno-agresywne może być trudne do rozpoznania, jednak eksperci zgadzają się, co do głównych objawów, które obejmują:

• odmowę otwartego i bezpośredniego omawiania obaw
• unikanie odpowiedzialności
• i celową nieefektywność

Zachowania tego typu nie powinny być ignorowane.

Najlepszą metodą na radzenie sobie z agresją bierną (zarówno u innych, jak i u siebie) jest asertywność.

Nauka jasnego i otwartego komunikowania się oraz zrozumienie własnych emocji i potrzeb to najlepsza ochrona przed agresją w każdej postaci.

Źródła

• Lim YO, Suh KH. Development and Validation of a Measure of Passive Aggression Traits: The Passive Aggression Scale (PAS). Behav Sci (Basel). 2022 Aug 8;12(8):273. doi: 10.3390/bs12080273. PMID: 36004844; PMCID: PMC9405400.
• Pavlović M., What is passive aggression behaviour, 2015
  Hopwood C, Wright A., A Comparison of Passive-Aggressive and Negativistic Personality Disorders. Journal of personality assessment, volume 94. 296-303, 2012
• American Psychiatric Association, Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 4th ed. Washington, DC: American Psychiatric Association; 1994
• Cierpiałkowska L., Soroko E., Zaburzenia osobowości, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań, 2017
• Aronson E., Człowiek istota społeczna, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk, 2004