Depresja poporodowa – przyczyny, objawy i leczenie

Depresja poporodowa to bardzo istotne zagadnienia zdrowia psychicznego, które wymaga leczenia. Ciąża i dni po porodzie są wyjątkowo trudne fizycznie, emocjonalnie i psychicznie dla kobiety, która właśnie została matką.

Zaburzenia snu, niska samoocena to zwykle codzienność dla kobiety po porodzie. Trudności takie jak obniżenie nastroju czy poczucie winy mogą wskazywać na depresję poporodową.

Zdarza się, że w jednej minucie doświadcza się uczucia uniesienia i szczęścia, a w następnej odczuwa smutek, zmęczenie i zwiększony niepokój. Chociaż te emocje mogą odzwierciedlać oczekiwane wahania nastroju podczas ciąży i połogu, zdarzają się przypadki, gdy takie zmiany nastroju mogą oznaczać coś poważniejszego.

Depresja poporodowa to jedno z najczęstszych powikłań medycznych w czasie ciąży i połogu, dotykające od 7% do nawet 20% kobiet.

Zapisz się na bezpłatną konsultację psychologiczną

Depresja poporodowa – objawy

Wzloty i upadki emocjonalne podczas ciąży i połogu są naturalne. Jeśli jednak wahania utrzymują się lub się nasilają, warto porozmawiać o swoim stanie i samopoczuciu ze specjalistą i zrówić się o pomoc do psychiatry lub psychoterapeuty.

Objawy depresji poporodowej obejmują m.in:

• obniżoną samoocenę
• długotrwały smutek
• poczucie pustki i beznadziejności
• odczuwanie wewnętrznego lęku
• częsty płacz
• obniżoną zdolność do krytycznego myślenia i koncentracji
• problemy ze snem
• zmęczenie i spadki energii w ciągu dnia
• zwiększoną drażliwość
• zwiększone uczucie niepokoju i zamartwianie się
• utrata zainteresowania opieką nad dzieckiem lub sobą
• utrata zainteresowania czynnościami, które kiedyś sprawiały Ci przyjemność
• osłabiona więź z dzieckiem,
• zauważalne zmiany apetytu i wagi
• trudność w okazywaniu bliskim pozytywnych emocji

Przyczyny depresji okołoporodowej obejmują różnorodne zagrożenia medyczne, społeczne i psychiatryczne.

Depresja poporodowa to również zmieniające się poziomy hormonów w czasie ciąży i w okresie połogu.

Istotne są także czynniki ryzyka, które zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia depresji poporodowej.

Więcej o objawach nerwicy

Czynniki ryzyka depresji poporodowej

Mniej więcej połowa matek doświadcza smutku poporodowego (tzw. baby blues) w ciągu kilku tygodni po porodzie.

Najczęściej stan ten pojawia się między trzecim a piątym tygodniem połogu kobiety i trwa od kilku godzin do kilku dni. 

Wystąpienie smutku poporodowego (czasem określany jako szok poporodowy) samo w sobie nie jest groźnym stanem i nie wymaga specjalistycznego leczenia. Jednak może taki stan być czynnikiem ryzyka pojawienia się w jego następstwie depresji poporodowej, która jest już klasyfikowana jako zaburzenia zdrowia psychicznego.

Depresja poporodowa może rozwinąć się u każdej kobiety, któa zostałą matkąniezależnie od wieku, pochodzenia etnicznego czy liczby dzieci. 

Poniższe czynniki zwiększają prawdopodobieństwo zapadnięcia młodej matki na depresję poporodową:

• depresja we wcześniejszym okresie życia lub doświadczenie innych zaburzeń nastroju (szczególnie doświadczenie depresji poporodowej przy poprzednim dziecku)
• występowanie depresji w historii rodziny
• poważne problemy zdrowotne kobiety
• niedawno przeżyty silny stres, taki jak rozwód, śmierć lub poważna choroba bliskiej osoby
• niechciana lub trudna ciąża
• ciąża mnoga
• urodzenie dziecka przedwcześnie lub z problemami zdrowotnymi
• pozostawanie w toksycznym związku lub samotne macierzyństwo
• izolacja lub brak wsparcia emocjonalnego u bliskich
• niezdrowa dieta
• nadużywanie narkotyków lub alkoholu
• palenie tytoniu w ciąży
• brak snu i wyczerpanie
• bardzo młody wiek
• niski status socjoekonomiczny

Wpływ na dziecko

Posiadanie dziecka jest stresujące – bez względu na to, jak bardzo się na nie czekało i jak bardzo kocha się swoje dziecko.

Dlatego właśnie, biorąc pod uwagę brak snu, nowe obowiązki i brak czasu dla siebie, nic dziwnego, że wiele nowych mam czuje się jak na emocjonalnej huśtawce.

Narodzenie się dziecka, to także duże wyzwanie dla dotychczasowego porządku małżeństwa. W wyniku pojawienia się nowego członka rodziny należy wypracować nowy porządek, zasady i układ sił, a to może być niełatwe zadanie.

Istnieje coraz więcej dowodów na to, że depresja poporodowa (baby blues) wpływa na szereg niekorzystnych skutków poznawczych i emocjonalnych dziecka.

Styl interakcji matki w depresji silnie wpływa na rozwój małego dziecka.

Według Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego wpływ depresji poporodowej matki na życie dziecka przejawia się następująco:

• U noworodków: zmniejszona aktywność oraz zwiększona drażliwość i nerwowość, zbyt mała liczba pozytywnych reakcji mimicznych, zaburzenia funkcjonowania rytmu dobowego, podwyższony poziom hormonów stresu.
• Niemowlęta i małe dzieci: podejmowanie interakcji w depresyjny sposób, zbyt mała waga i siła mięśni dzieci, a także opóźnienia w rozwoju ruchowym.
• Dzieci w wieku przedszkolnym: pojawienie się zachowań agresywnych, obniżona empatia, podwyższony poziom hormonów stresu oraz aktywność mózgu wskazująca na stan przewlekłej depresji.

Więź emocjonalna

Proces tworzenia się więzi emocjonalnej między matką a dzieckiem, zwany przywiązaniem, jest najważniejszym zadaniem we wczesnym dzieciństwie.

Sukces tej relacji pozwala dziecku czuć się na tyle bezpiecznie, aby się w pełni rozwijać i wpływa na to, jak dziecko będzie w przyszłości wchodzić w interakcje, komunikować się i nawiązywać relacje.

Bezpieczne przywiązanie powstaje, gdy matka ciepło i konsekwentnie reaguje na fizyczne i emocjonalne potrzeby swojego dziecka. Kiedy Twoje dziecko płacze, matka może je sprawnie uspokoić. Jeśli dziecko się śmieje lub uśmiecha – odpowiada w sposób miły i pozytywny. Między dzieckiem a matką zachodzi pewna naturalna synchronizacja. Matka i dziecko reagują wzajemnie na swoje sygnały emocjonalne.

Depresja po porodzie może utrudnić, a nawet przerwać tę więź. Matki z depresją poporodową mogą czasami reagować negatywnie na dziecko lub nie reagować wcale. Mają też tendencję do zmniejszonego kontaktu ze swoimi dziećmi i rzadziej karmią piersią, bawią się i czytają swoim dzieciom. Co więcej, mogą też zachowywać się niespójnie w sposobie, w jaki opiekują się swoimi noworodkami.

Więcej o stanach lękowych

Depresja poporodowa – leczenie

Chociaż codzienne objawy depresji poporodowej mogą czasami być przytłaczające i utrzymywać się dość długo, to jest to zaburzenie z którym można sobie poradzić. Dzięki połączeniu psychoterapii i samoopieki (a czasem także leków), możesz poczuć się dużo lepiej.

Ponieważ depresja okołoporodowa zaliczana jest do zaburzeń depresyjnych (nastroju), postępowanie terapeutyczne jest bardzo ważne i podobne jak w przypadku innych rodzajów depresji.

Różnicą jest to, że należy zwrócić szczególną uwagę na leki przeciwdepresyjne podczas ciąży i karmienia piersią – substancje w nich zawarte mogą przenikać także do organizmu dziecka.

Specjalista najtrafniej oceni optymalne rozwiązanie i dobierze odpowiedni lek, aby nie ucierpiało ani dziecko, ani mama.

Co jeżeli pojawią się u Ciebie wątpliwości wobec leczenia farmakologicznego? Zawsze warto dokładnie dopytać lekarza o działanie przepisywanych leków, ich ewentualne skutki uboczne oraz alternatywne rozwiązania.

Psychoterapia jest często pierwszą linią obrony w leczeniu depresji okołoporodowej każdej mamy. Podczas terapii zaczniesz lepiej rozumieć swoją diagnozę i jej wpływ na Twoje życie. Terapeuta będzie również pracował z Tobą, aby opracować strategie zmniejszające nasilenie objawów, istotnym celem terapii jest nastrój: jego wpływ na Ciebie i adekwatne nim zarządzanie. Istnieje kilka form psychoterapii, ale w szczególności dwie z nich zostały zbadane w leczeniu depresji okołoporodowej.

• Terapia poznawczo-behawioralna (cognitive behavioral therapy, CBT) zajmuje się głównie negatywnymi wzorcami myślenia i zachowania. Podczas sesji będziesz pracowała nad identyfikacją i przeformułowaniem negatywnych schematów myślenia. Może to pomóc Ci także rozpoznać, jak twoje myślenie wpływa na twoje emocje i ogólne samopoczucie.
• Terapia interpersonalna (systemowa) jest również skuteczna w leczeniu depresji okołoporodowej. Ten rodzaj terapii koncentruje się na leczeniu problemów interpersonalnych, które uważa się za przyczyniające się do rozwoju depresji, w celu dostosowania społecznego i poprawy relacji z innymi (szczególnie bliskimi) ludźmi.

Zapobieganie depresji poporodowej i metody samopomocy

Tak, jak są czynniki zwiększające ryzyko depresji poporodowej, tak i (na szczęście) są czynniki, którymi to ryzyko można obniżyć.

Do czynników zapobiegawczych należą:

• pozytywna relacja z własną matką – zarówno w dzieciństwie, jak i w dorosłym życiu
• pozytywna relacja z ojcem dziecka – nawet jeżeli nie pozostajesz w związku z ojcem dziecka, a nawet jeżeli będziesz wychowywać dziecko z kimś innym, nadal warto poświęcić uwagę i wysiłek na wypracowanie przynajmniej poprawnych stosunków z ojcem dziecka
• posiadanie umiejętności skutecznego radzenia sobie ze stresem i lękiem – tych umiejętności można się nauczyć, o radzeniu sobie z lękiem możesz przeczytać tutaj
• dostępność i możliwość uzyskania fachowej pomocy – jeszcze przed porodem warto znaleźć pediatrę, któremu będziesz ufać, a także (w miarę możliwości) wybrać odpowiednich specjalistów na czas ciąży i porodu (położna, lekarz ginekolog)
• wsparcie rodziny – bardzo istotne są pozytywne relacje w rodzinie, warto też jeszcze przed porodem porozmawiać o ich możliwym wsparciu na wypadek trudnych chwil po porodzie; istotne jest również wsparcie partnera
• karmienie piersią
• uczestnictwo w zajęciach szkoły rodzenia

Poza powyższymi czynnikami, niezwykle istotne jest też zadbanie o podstawy zdrowego trybu życia. Dlatego należy zadbać o swoją dietę, aktywność fizyczną i sen, a także pielęgnację swojego ciała i samopoczucia już po porodzie.

Jeżeli masz taką możliwość, korzystaj z pomocy innych (np. ojca lub dziadków dziecka), aby wygospodarować nieco czasu na zadbanie o samą siebie.

Im lepiej będziesz się czuła, tym lepiej będziesz w stanie wykonywać obowiązki wynikające z nowej roli.

Podsumowanie

Krótko po porodzie, kobiety często doświadczają tzw. „baby blues” – depresja poporodowa to czas stresu, smutku, niepokoju, samotności, zmęczenia lub płaczliwości.

Jednak niektóre kobiety (wg. niektórych szacunków, nawet 20% młodych matek), doświadczają znacznie poważniejszych zaburzeń nastroju – depresji poporodowej.

W przeciwieństwie do smutku poporodowego, depresja raczej nie ustępuje samoistnie. Pojawia się kilka dni, a czasem nawet miesiące po urodzeniu dziecka i bez leczenia może utrzymywać się wiele miesięcy.

Depresja poporodowa może utrudniać Ci przetrwanie dnia i wpływać na twoją zdolność do dbania o dziecko lub siebie. Depresja poporodowa może dotknąć każdą kobietę i nie warto jej ignorować.

Jak możesz sobie pomóc

Źródła

• Maliszewska K., Preis K., (2014) Terapia depresji poporodowej – aktualny stan wiedzy, Ann. Acad. Med. Gedan. 44, 105-111 
• Kossakowska K. (2013) Profilaktyka depresji poporodowej – rola personelu medycznego w rozpoznawaniu czynników ryzyka i symptomów choroby, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, Tom 19, Nr 4, 463–468
• Małus A., Szyluk J., Galińska-Skok B., Konarzewska B., (2016) Występowanie depresji poporodowej a jakość relacji w związku, Psychiatria Polska; 50(6): 1135–1146
• Fejfer-Szpytkoa J., Włodarczyka J., Trąbińska-Haduch M., (2016) Rozpoznanie sytuacji matek małych dzieci w temacie depresji poporodowej i zaburzeń nastroju, Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka Vol. 15 Nr 3
• Jaeschke R., Siwek M., Dudek D., (2012) Poporodowe zaburzenia nastroju – update 2012, Neuropsychiatria i Neuropsychologia; 7, 3: 113–121
• Maliszewska K., Świątkowska-Freund M., Bidzan M., Preis K., (2017) Ryzyko depresji poporodowej a cechy osobowości i wsparcie społeczne. Polskie przesiewowe badanie obserwacyjne matek 4 tygodnie i 3 miesiące po porodzie, Psychiatria Polska; 51(5): 889–898
• Murray L., Cooper P., (1997). EDITORIAL: Postpartum depression and child development, Psychological Medicine, 27(2), 253-260