Depresja u nastolatków – jak rozpoznać i jak pomóc

Depresja u nastolatków nie jest słabością ani czymś, co można przezwyciężyć siłą woli – może mieć poważne konsekwencje i czasem wymaga długotrwałego leczenia.

Ponieważ młody człowiek zmaga się z wieloma zmianami w życiu (choćby samym dorastaniem), to depresja u nastolatka może wyglądać inaczej niż to samo zaburzenie u osoby dorosłej.

Czym objawia się depresja u nastolatka i jak ją rozpoznać? Jak postępować, by wesprzeć dziecko w trudnym momencie?

Zapisz się na bezpłatną konsultację psychologiczną

Obraz depresji u nastolatków

Depresja nastolatków to poważny problem zdrowia psychicznego, który powoduje utrzymujące się uczucie smutku i utratę zainteresowania aktywnością. Depresja wpływa na to, jak myśli, czuje i zachowuje się nastolatek oraz może powodować problemy w każdej sferze życia.

Niestety, depresja wiąże się także z zagrożeniem popełnienia samobójstwa. Nie warto bagatelizować problemu i zakładać, że „mojego dziecka na pewno to nie dotyczy”. Każdego roku, w samej Polsce, kilkuset nastolatków usiłuje popełnić samobójstwo – często skutecznie.

Objawy depresji u nastolatków

W przeciwieństwie do dorosłych, którzy potrafią samodzielnie szukać pomocy, nastolatki polegają na rodzicach, nauczycielach lub innych opiekunach, którzy mogą rozpoznać ich cierpienie i dostarczyć potrzebną pomoc. Nie zawsze jest to łatwe. 

Po pierwsze, nastolatki z depresją niekoniecznie wydają się smutne. Zamiast tego najbardziej widocznymi objawami mogą być drażliwość, złość i pobudzenie.

Oznaki i objawy depresji nastolatków obejmują zmianę w stosunku do poprzedniego nastawienia i zachowania nastolatka, które mogą powodować znaczny niepokój i problemy w szkole lub w domu, życiu towarzyskim lub w innych dziedzinach życia.

Objawy depresji mogą mieć różny stopień nasilenia i występować w różnych konfiguracjach.

Zmiany emocjonalne i poznawcze:

• uczucie smutku
• płaczliwość
• frustracja lub złość, nawet z powodu drobnych spraw
• poczucie beznadziejności lub pustki
• drażliwość i częste poirytowanie
• utrata zainteresowania lub brak czerpania przyjemności ze zwykle lubianych zajęć
• utrata zainteresowania rodziną i przyjaciółmi lub konflikty z nimi
• niska samoocena
• poczucie bezwartościowości
• wyrzuty sumienia
• przesadne obwinianie się i samokrytyka
• wrażliwość na odrzucenie lub porażkę
• kłopoty z myśleniem, koncentracją, podejmowaniem decyzji i zapamiętywaniem
• widzenie przyszłości w czarnych barwach
• myśli o śmierci lub samobójstwie

Zmiany w zachowaniu:

• zmęczenie i utrata energii
• bezsenność lub zbyt dużo snu
• zmiany apetytu
• używanie alkoholu lub narkotyków
• pobudzenie i niepokój
• spowolnione myślenie, mówienie lub ruchy ciała
• częste skargi na niewyjaśnione bóle, na przykład głowy lub brzucha
• izolacja społeczna
• słabe wyniki w szkole lub częste nieobecności
• zaniedbanie samego siebie (np. higieny, estetyki ubioru)
• wybuchy złości, ryzykowne zachowania
• samookaleczanie
• próby samobójcze

Sprawdź czy masz depresję

Znaki ostrzegawcze przed samobójstwem u nastolatków z depresją

Nastolatki z poważną depresją, zwłaszcza te, które również nadużywają alkoholu lub narkotyków, w akcie desperacji mogą zacząć myśleć o samobójstwie lub podejmować próby samobójcze. Dlatego ważne jest, aby traktować wszelkie myśli i zachowania ostrzegające przed samobójstwem bardzo poważnie. To prawdziwe wołanie o pomoc.

Znaki samobójcze, na które należy uważać:

• mówienie, a nawet żartowanie o popełnieniu samobójstwa
• wypowiedzi typu „lepiej byłoby, gdyby umarł”, czy „chciałbym móc zniknąć na zawsze”
• pozytywne mówienie o śmierci lub romantyzowanie umierania („gdybym umarł, w końcu ludzie by mnie docenili”)
• pisanie opowiadań i wierszy o śmierci, umieraniu lub samobójstwie,
• angażowanie się w lekkomyślne zachowania
• niepokojąco częste wypadki powodujące obrażenia
• rozdawanie cennych rzeczy
• żegnanie się z przyjaciółmi i rodziną, jakby to był ostatni raz
• poszukiwanie broni, leków, ostrych przedmiotów lub innych sposobów na samobójstwo

Depresja nastolatków, czy zwykły proces dorastania?

Jeśli nie masz pewności, czy twoje dziecko ma depresję, czy po prostu „przechodzi przez trudny okres dojrzewania”, zastanów się, jak długo utrzymują się niepokojące objawy, jak poważne są i w jakim stopniu różnią się od zwykłego zachowania. 

Szalejące hormony i stres mogą wyjaśniać sporadyczny napad nastoletniego niepokoju – ale nie nieustający smutek, czy drażliwość.

O ile w okresie nastoletnim można się spodziewać od czasu do czasu złych nastrojów, depresja jest czymś zupełnie innym.

Negatywne skutki nastoletniej depresji wykraczają daleko poza melancholijny nastrój. Depresja może niszczyć istotę osobowości nastolatka, wywołując przytłaczające poczucie smutku, rozpaczy lub złości. Wiele buntowniczych i niezdrowych zachowań i postaw u nastolatków może wskazywać na depresję. 

Oto kilka sposobów, w jakie nastolatek może próbować poradzić sobie z emocjonalnym bólem, wywołanym przez depresję:

• Problemy w szkole. Depresja może powodować problemy z niską energią i koncentracją. W szkole może to prowadzić do słabej frekwencji, czy obniżenia ocen u niegdyś dobrego ucznia.
• Ucieczki. Wiele nastolatków z depresją ucieka z domu lub mówi o planach ucieczki. Takie próby są zwykle wołaniem o pomoc.
• Nadużywanie narkotyków i alkoholu. Nastolatki mogą sięgać po alkohol lub narkotyki w celu „samoleczenia” swojej depresji. Niestety, nadużywanie substancji tylko pogarsza sprawę.
• Niska samoocena. Depresja może wywołać i nasilić uczucie brzydoty, wstydu, porażki i bycia niewystarczającym lub gorszym od rówieśników.
• Uzależnienie od smartfona. Nastolatki mogą korzystać z Internetu, aby uciec od swoich problemów. Jednak nadmierne korzystanie ze smartfonów i Internetu tylko zwiększa ich izolację, czyniąc je bardziej przygnębionymi.
• Lekkomyślne zachowanie. Nastolatki z depresją mogą angażować się w niebezpieczne lub ryzykowne zachowania, takie jak lekkomyślna jazda samochodem, upijanie się i niebezpieczny seks.
• Przemoc. Niektóre nastolatki z depresją mogą stać się agresywne, co stanowi swego rodzaju reakcję obronną na przytłaczające negatywne emocje.

Przyczyny depresji u nastolatków

Depresja jest wynikiem działania wielu czyników.

Obejmują one:

• Chemia mózgu. Neuroprzekaźniki to występujące w mózgu substancje chemiczne, które przenoszą sygnały do ​​innych części mózgu i ciała. Kiedy ich poziomy są nieprawidłowe, może prowadzić to do zaburzeń psychicznych, w tym depresji.
• Hormony. Zmiany w równowadze hormonów w organizmie, podobnie jak zmiany w równowadze neuroprzekaźników, mogą wywoływać depresję.
• Odziedziczone cechy. Depresja występuje częściej u osób, których krewni, na przykład rodzice lub dziadkowie, również się z nią zmagali.
• Trauma wczesnego dzieciństwa. Traumatyczne wydarzenia w dzieciństwie, takie jak przemoc lub utrata rodzica, mogą zwiększać podatność osoby na depresję.
• Wyuczone wzorce negatywnego myślenia. Depresja nastolatków może być związana z uczeniem się poczucia bezradności – zamiast uczenia się, że jesteśmy w stanie znaleźć rozwiązania dla życiowych wyzwań.

Wiele czynników zwiększa ryzyko wystąpienia depresji u nastolatków, w tym:

• Zmaganie się z problemami, które negatywnie wpływają na samoocenę, takich jak otyłość, problemy z rówieśnikami lub problemy w nauce.
• Bycie ofiarą lub świadkiem przemocy, takiej jak wykorzystywanie fizyczne lub seksualne.
• Problemy psychiczne, takie jak choroba afektywna dwubiegunowa, zaburzenie lękowe, zaburzenie osobowości, anoreksja lub bulimia.
• Trudności w uczeniu się lub zaburzenia koncentracji (ADHD).
• Ciągły ból lub przewlekła choroba fizyczna, taka jak rak, czy cukrzyca.
• Posiadanie pewnych cech osobowości, takich jak nadmierna zależność od innych, wysoka samokrytyka lub pesymizm.
• Nadużywanie substancji: alkoholu, nikotyny lub narkotyków.
• Tożsamość seksualna: bycie gejem, lesbijką, osobą biseksualną lub transpłciową w niesprzyjającym środowisku.
• Posiadanie rodzica, dziadka lub innego krewnego z depresją, chorobą afektywną dwubiegunową lub problemami z alkoholem.
• Posiadanie członka rodziny, który zmarł w wyniku samobójstwa.
• Dorastanie w dysfunkcyjnej rodzinie i konflikty w rodzinie.
• Doświadczenie bardzo stresujących wydarzeń życiowych, takich jak rozwód rodziców lub śmierć bliskiej osoby.

Jak wyjść z depresji?

Jak, będąc rodzicem, pomóc nastolatkowi w depresji?

Jeśli podejrzewasz, że twoje nastoletnie dziecko ma depresję:

1. Nie czekaj!

Depresja jest bardzo szkodliwa, gdy nie jest leczona, więc nie czekaj z nadzieją, że niepokojące objawy same ustąpią.

2. Rozmawiaj, nie oceniaj

Przedstaw nastolatkowi swoje obawy w sposób pełen miłości i bez oceniania. Nawet jeśli nie masz pewności, że problemem jest depresja, kłopotliwe zachowania i emocje, które widzisz, są oznakami problemu, którym należy się zająć.

Rozpocznij dialog, informując nastolatka, jakie konkretne objawy depresji zauważyłeś i dlaczego Cię niepokoją.

Następnie poproś dziecko, aby podzieliło się tym, przez co przechodzi – i uważnie go wysłuchaj. Jasno zaznacz, że jesteś gotowy i chętny do udzielenia im niezbędnego wsparcia.

Jak komunikować się z nastolatkiem w depresji?

Skup się na słuchaniu, nie na pouczaniu. Oprzyj się pokusie krytykowania lub wydawania osądów, gdy nastolatek zacznie mówić. Ważne jest, aby Twoje dziecko się przed Tobą nie zamknęło.

Bądź delikatny, ale wytrwały. Nie poddawaj się i nie obrażaj, jeśli na początku nastolatek odtrąci Twoją pomoc.

Mówienie o depresji może być bardzo trudne, nie tylko dla nastolatków. Często, nawet jeśli ktoś chce mówić, to może mieć trudności z wyrażeniem tego, co czuje.

Uważnie obserwuj i bądź czujny. Jeśli nastolatek twierdzi, że wszystko jest w porządku, ale ewidentnie widać niepokojące objawy – trzeba zacząć od rozmowy.

Jeśli Twoje nastoletnie dziecko nie otworzy się przed Tobą, rozważ zwrócenie się do zaufanej strony trzeciej: psychologa szkolnego, ulubionego nauczyciela lub np. instruktora lub trenera zajęć pozalekcyjnych, jeśli Twoje dziecko ufa tym osobom.

To żaden wstyd prosić innych o pomoc, a jedynie dowód tego, że Twoje dziecko jest dla Ciebie najważniejsze.

Każdego dnia zarezerwuj czas na rozmowę z nastolatkiem w depresji – czas, kiedy całkowicie koncentrujesz się na swoim nastolatku, bez rozpraszania uwagi i prób wykonywania wielu zadań jednocześnie. Prosty akt kontaktu twarzą w twarz może odegrać dużą rolę w zmniejszeniu depresji nastolatka.

3. Poszukaj profesjonalnej pomocy

Depresja to poważne zaburzenie, którego nie da się wyleczyć „domowymi sposobami”.

Ustalcie wspólnie z nastolatkiem plan działania: kiedy i do kogo udacie się po pomoc.

Macie do dyspozycji sporo możliwości:

• spotkanie z psychologiem szkolnym
• wizytę u lekarza rodzinnego
• konsultację w poradni psychologiczno-pedagogicznej
• skorzystanie z telefonu zaufania – w Polsce istnieje kilka takich linii, na przykład: telefon dla rodziców i nauczycieli w sprawie bezpieczeństwa dzieci (tel. 800 100 100)
• poszukanie grupy wsparcia dla nastolatków z depresją
• konsultację u psychiatry
• rozpoczęcie psychoterapii indywidualnej z psychoterapeutą
• podjęcie psychoterapii grupowej
• w cięższych przypadkach – hospitalizację

Wybierając specjalistę, zawsze uwzględniaj zdanie nastolatka. Jeśli chcesz, aby Twoje nastoletnie dziecko było zmotywowane i zaangażowane w leczenie, nie ignoruj ​​jego preferencji ani nie podejmuj jednostronnych decyzji.

Porozmawiaj ze specjalistą, którego wybraliście, na temat możliwości leczenia depresji u Twojego nastolatka. Dowiedz się, jak będzie wyglądała psychoterapia, czy konieczne jest także wprowadzenie leków oraz w jaki sposób możesz wspierać terapię w domu.

Kiedy już rozpoczniecie psychoterapię, to pamiętaj, że żaden terapeuta nie jest cudotwórcą i żadna terapia nie działa na wszystkich.

Jeśli Twoje dziecko czuje się nieswojo lub po prostu nie odpowiada mu konkretny psychoterapeuta – poszukajcie kogoś innego.

Często elementem leczenia depresji u nastolatków jest farmakoterapia. Leki przeciwdepresyjne (przepisywane przez psychiatrę), mogą być bardzo skuteczne, a czasem nawet niezbędne. W połączeniu z regularną psychoterapią mogą stanowić skuteczne antidotum na depresję.

Jednak leki wiążą się także ze skutkami ubocznymi. Jeśli Twoje dziecko będzie przyjmować antydepresanty, upewnij się, że codziennie przyjmuje je o tej samej porze i w odpowiedniej dawce. Obserwuj także, czy nie pojawiają się niepokojące skutki uboczne.

Jak pomóc osobie z depresją?

4. Zachęcaj do kontaktów społecznych

Nastolatki z depresją mają tendencję do wycofywania się z grup znajomych i zajęć, które lubiły. Ale izolacja tylko pogłębia depresję, więc zrób wszystko, co możesz, aby pomóc nastolatkowi utrzymać kontakty z rówieśnikami.

Zachęć, aby wychodził z przyjaciółmi lub zaprosił ich do siebie.

Bierz udział w zajęciach angażujących inne rodziny i daj swojemu dziecku możliwość spotkania się i nawiązania kontaktu z innymi.

Możesz także zaproponować wolontariat. Robienie rzeczy dla innych jest silnym środkiem wzmacniającym poczucie własnej wartości.

Zaproponuj zajęcia dodatkowe, takie jak sport, zajęcia plastyczne, taneczne lub muzyczne, które wykorzystają zainteresowania i talenty Twojego nastolatka.

5. Postaw na zdrowie fizyczne

Zdrowie fizyczne i psychiczne są ze sobą nierozerwalnie związane. Depresję pogarsza brak aktywności fizycznej, nieodpowiedni sen i złe odżywianie. Niestety, nastolatki są znane ze swoich niezdrowych nawyków: spania do późna, jedzenia niezdrowego jedzenia i spędzania wielu godzin przy komputerze.

Ćwiczenia są absolutnie niezbędne dla zdrowia psychicznego, więc zadbaj o aktywność nastolatka – cokolwiek to będzie. Aktywność to nie tylko ćwiczenia, sprawdzi się też spacer z psem, taniec, jazda na rowerze, czy na deskorolce.

Zapewnij pożywne, zbilansowane posiłki. Upewnij się, że Twój nastolatek otrzymuje składniki odżywcze, których potrzebuje, takie jak zdrowe tłuszcze, białko i świeże produkty.

Spożywanie dużej ilości słodkich, bogatych w skrobię pokarmów daje szybki wzrost samopoczucia, ale na krótko. Długofalowo będzie miało tylko negatywny wpływ na nastrój i energię.

6. Dbaj o siebie (i resztę rodziny)

Jako rodzic możesz zauważyć, że skupiasz całą swoją uwagę na nastolatku w depresji i zaniedbujesz własne potrzeby oraz potrzeby innych członków rodziny. Jednak niezwykle ważne jest, abyś nadal dbał o siebie w tym trudnym czasie.

Przede wszystkim oznacza to sięgnięcie po bardzo potrzebne wsparcie. Skorzystaj z pomocy rodziny i przyjaciół. Pomoże Ci to zachować pozytywne nastawienie i spokój, aby pomóc swojemu nastolatkowi.

Nie tuszuj swoich emocji. W porządku, gdy czujesz się przytłoczony, sfrustrowany, bezradny lub zły. Skontaktuj się z przyjaciółmi, dołącz do grupy wsparcia lub odwiedź terapeutę we własnym zakresie.

Pamiętaj o rodzeństwie. Nie chodź na palcach wokół problemu depresji nastolatka, próbując „chronić” pozostałe dzieci. Dzieci wiedzą, kiedy coś jest nie tak. Pozostawione w niewiedzy, uruchamiają wyobraźnię, która często prowadzi do znacznie gorszych wniosków.

Otwarcie mów o tym, co się dzieje i zachęcaj rodzeństwo do zadawania pytań i dzielenia się swoimi uczuciami.

Depresja u jednego dziecka może wywoływać stres lub niepokój u innych członków rodziny, więc upewnij się, że „zdrowe” dzieci nie są ignorowane. Rodzeństwo może potrzebować szczególnej, indywidualnej opieki lub własnej profesjonalnej pomocy, aby poradzić sobie ze swoimi odczuciami dotyczącymi sytuacji.

Unikaj obwiniania. Obwinianie siebie lub innych członków rodziny za depresję nastolatka może być łatwe, ale tylko pogłębia już i tak stresującą sytuację. Ponadto depresja jest zwykle spowodowana wieloma czynnikami, więc jest mało prawdopodobne – poza przypadkami znęcania się lub zaniedbania – że jakakolwiek bliska osoba jest za nią całkowicie odpowiedzialna.

Jak możesz sobie pomóc

Podsumowanie

Depresja u nastolatków wykracza poza sam obniżony nastrój. To poważny problem zdrowotny, który wpływa na każdy aspekt życia nastolatka.

Na szczęście z depresji można wyjść, a rodzice mogą w tym bardzo pomóc. Rodzicielskie wsparcie to dla nastolatka kluczowy składnik w przezwyciężaniu depresji i powrocie do normalnego życia.

Źródła

• Główny Urząd Statystyczny (2017), Zamachy samobójcze w 2016 roku, notatka informacyjna.
• Jośko-Ochojska, J., & Lizończyk, I. (2014). Występowanie depresji u młodzieży z nadwagą i otyłością. Hygeia Public Health, 49(4), 690-695.
• Link-Dratkowska, E. (2011). Depresja dzieci i młodzieży—podejście poznawczo-behawioralne. Teoria i terapia. Psychiatria, 8(3), 84-90.
• Dymowska, A., & Nowicka-Sauer, K. (2015). Depresja wśród młodzieży—problem wciąż aktualny. In Forum medycyny rodzinnej (Vol. 9, No. 2, pp. 124-126).
• Sendela, J., Zduńczyk, B., Trippenbach-Dulska, H., & Szypowska, A. (2015). Występowanie objawów depresji u dzieci w wieku szkolnym z cukrzycą typu 1–badanie kwestionariuszowe. Psychiatr. Pol, 49(5), 1005-1016.
• Radziwiłłowicz, W. (2010). Depresja u dzieci i młodzieży. Oficyna Wydawnicza Impuls.