Empatia – czym jest i jak ją rozwijać?

Empatia to złożony proces psychologiczny, który pozwala nam nawiązywać więzi z innymi ludźmi. To dzięki empatii możemy płakać, gdy nasi przyjaciele przechodzą ciężkie chwile.

To także dzięki empatii możemy razem świętować sukcesy, odczuwać poczucie winy i wstydu, czy nawet rozumieć żarty i sarkazm.

Zapisz się na bezpłatną konsultację psychologiczną

Czym jest empatia?

Empatia to zdolność do emocjonalnego zrozumienia tego, co czują inni ludzie, postrzegania rzeczy z ich punktu widzenia i wyobrażania sobie siebie na ich miejscu.

Jest to umiejętność wyimaginowanego postawienia się w sytuacji innej osoby i symulowanie odczuwania tego, co ona pewnie w takiej sytuacji czuje.

Empatia to szerokie psychologiczne pojęcie, które odnosi się do poznawczych i emocjonalnych reakcji człowieka, w reakcji na obserwowane doświadczenia drugiej osoby. Empatia zwiększa prawdopodobieństwo pomagania innym i okazywania współczucia.

Jest to również kluczowy składnik udanych relacji, ponieważ pomaga nam zrozumieć perspektywy, potrzeby i intencje innych ludzi.

Chociaż ludzie są na ogół dość dobrze dostrojeni do własnych uczuć i emocji, dostrojenie się do cudzych odczuć może być nieco trudniejsze. Jednak to właśnie empatia pozwala nam zrozumieć emocje, które odczuwają inni.

Dla wielu osób widok cierpienia innej osoby i odpowiadanie z obojętnością lub wręcz wrogością wydaje się całkowicie niezrozumiałe. Jednak fakt, że niektórzy ludzie reagują w taki właśnie sposób, jasno pokazuje, że empatia niekoniecznie jest uniwersalną odpowiedzią na cierpienie innych.

Rozwój empatii u człowieka

Wydaje się, że empatia pojawia się z czasem jako część rozwoju człowieka, a także ma swoje korzenie w ewolucji. U innych naczelnych, a także u psów, a nawet szczurów zaobserwowano elementarne formy empatii.

Istnieją przekonujące dowody na to, że zachowania prospołeczne, takie jak altruistyczne pomaganie, pojawiają się we wczesnym dzieciństwie. Niemowlęta w wieku 12 miesięcy zaczynają pocieszać ofiary cierpienia, a dzieci w wieku od 14 do 18 miesięcy wykazują spontaniczne, nienagradzane zachowania pomagające.

Z perspektywy rozwojowej ludzie zaczynają wykazywać oznaki empatii w interakcjach społecznych około 2-3 roku życia. 

Chociaż zarówno wpływy środowiskowe, jak i genetyczne kształtują zdolność osoby do empatii, mamy tendencję do utrzymywania tego samego poziomu empatii przez całe życie, bez spadku związanego z wiekiem.

Według badań „Empathy Across the Adult Lifespan: Longitudinal and Experience-Sampling Findings”, niezależnie od wieku, empatia jest związana z pozytywnym samopoczuciem.

Empatia prawdopodobnie wyewoluowała w kontekście opieki rodzicielskiej, która charakteryzuje wszystkie ssaki. Ludzkie niemowlęta, sygnalizując swój stan uśmiechami i płaczem, zachęcają swoich opiekunów do podjęcia działań.

Matki, które odpowiadały na potrzeby swojego potomstwa, miały ewolucyjną przewagę nad tymi, które były zimne i odległe.

Oznaki empatii

Istnieją pewne oznaki, które wskazują, że jesteś osobą empatyczną. Są to między innymi:

• umiejętność skupionego wysłuchania tego, co inni mają do powiedzenia,
• zainteresowanie problemami i zmartwieniami innych osób (a także ich chęć do zwierzania się Tobie),
• potrafisz często bez słów „wyczuć”, w jakim stanie emocjonalnym jest inna osoba,
• myślisz o tym, jak czują się inni ludzie,
• inni ludzie przychodzą do ciebie po poradę,
• czasem czujesz się przytłoczony złymi wydarzeniami (nawet, jeśli nie dotykają Cię bezpośrednio),
• podejmujesz próby pomocy innym, którzy cierpią,
• czasami czujesz się wyczerpany lub przytłoczony w sytuacjach towarzyskich,
• troszczysz się o innych ludzi,
• czasem trudno jest Ci ustalić zdrowe granice w relacjach z innymi ludźmi.

Duża doza empatii sprawia, że ​​martwisz się o dobre samopoczucie i szczęście innych. Oznacza to jednak również, że czasami możesz zostać przytłoczony, wypalony, a nawet nadmiernie pobudzony, myśląc o emocjach i zmartwieniach innych ludzi.

Wysoki poziom troski o innych może też powodować problemy z asertywną postawą i wytyczeniem zdrowych granic.

Empatia i relacje

Umiejętność okazywania wsparcia partnerowi, krewnemu lub przyjacielowi ma kluczowe znaczenie dla nawiązywania pozytywnych relacji. Empatia pozwala nam nawiązywać relacje z drugą osobą, sprawiać, że czują się ważni i wysłuchani.

Przyjmowanie perspektywy, czyli empatyczna zdolność do przyjęcia stanu poznawczego innej osoby i spojrzenia na problem jej oczami, może dodatkowo umocnić połączenie.

W zdrowych związkach ludzie oczekują, że ich partnerzy będą współczuć im, gdy napotykają trudności, ale umiejętność wczuwania się w partnera w dobrych czasach może być co najmniej równie ważna.

W jednym z badań okazywanie empatii pozytywnym emocjom partnera (np. duma z jego osiągnięć) było co najmniej równie korzystne dla zadowolenia z relacji jak wczuwanie się w jego negatywne emocje.

Jak działa empatia?

Pierwsza z teorii mówi, że empatia jest możliwa, ponieważ kiedy widzimy, że inna osoba doświadcza jakiejś emocji „symulujemy” lub reprezentujemy tę samą emocję w sobie, abyśmy mogli z pierwszej ręki wiedzieć, jakie to uczucie.

Istnieje również biologiczny składnik tej teorii. Naukowcy odkryli dowody na istnienie „neuronów lustrzanych”, które zapalają się, gdy ludzie obserwują i doświadczają emocji.

Niektórzy eksperci uważają, że empatia to umiejętność zrozumienia, co inna osoba myśli i czuje w oparciu o zasady dotyczące tego, jak należy myśleć lub czuć. Teoria ta sugeruje, że ludzie mogą wykorzystywać procesy myślowe do wyjaśniania stanu psychicznego innych.

Rozwijając teorie na temat ludzkiego zachowania, jednostki mogą przewidywać lub wyjaśniać działania innych, zgodnie z tą teorią.

Chociaż nie ma jasnego konsensusu, jest prawdopodobne, że empatia obejmuje wiele procesów, które obejmują zarówno automatyczne, emocjonalne reakcje, jak i wyuczone rozumowanie koncepcyjne.

Czy brakuje mi empatii?

Istoty ludzkie są z pewnością zdolne do samolubnych, a nawet okrutnych zachowań. Przegląd dowolnej prasy lub telewizyjnych wiadomości dnia szybko ujawnia liczne nieżyczliwe, a czasem wręcz okrutne działania.

Powstaje zatem pytanie, dlaczego wszyscy nie angażujemy się w takie samolubne zachowania cały czas? Co sprawia, że ​​odczuwamy ból innej osoby i reagujemy życzliwie?

Przecież w teorii, często nie opłaca nam się angażować swój czas i energię na cudze problemy.

Istnieje wiele korzyści wynikających z możliwości doświadczania empatii. Między innymi:

• Empatia pozwala ludziom budować więzi społeczne z innymi. Rozumiejąc, co ludzie myślą i czują, są w stanie odpowiednio reagować w sytuacjach społecznych. Posiadanie więzi społecznych jest ważne dla dobrego samopoczucia.
• Współczucie innym pomaga nauczyć się regulować własne emocje. Regulacja emocjonalna jest ważna, ponieważ pozwala zarządzać tym, co czujesz, nawet w chwilach dużego stresu, bez poczucia przytłoczenia.
• Empatia sprzyja zachowaniom pomagającym. Nie tylko jesteś bardziej skłonny zaangażować się w pomocne zachowania, gdy czujesz empatię dla innych ludzi, ale także inni ludzie są bardziej skłonni do pomocy, gdy doświadczają empatii.

Czy zawsze współodczuwamy?

Nie każdy doświadcza empatii w każdej sytuacji. Niektórzy ludzie mogą być bardziej empatyczni z natury, a inni mniej. Ludzie mają również tendencję do odczuwania większej empatii w stosunku do niektórych ludzi, a mniej do innych.

Badania wykazały, że istnieją różnice między płciami w doświadczaniu i wyrażaniu empatii, chociaż wyniki te są nieco mieszane. Kobiety osiągają wyższe wyniki w testach empatii, a badania sugerują, że kobiety mają tendencję do odczuwania większej empatii poznawczej niż mężczyźni

Wydaje się, że na najbardziej podstawowym poziomie istnieją dwa główne czynniki, które przyczyniają się do zdolności doświadczania empatii: genetyka i socjalizacja. Zasadniczo sprowadza się do odwiecznego względnego wkładu natury i wychowania na nasze cechy.

Rodzice przekazują geny, które wpływają na ogólną osobowość, w tym skłonność do współczucia, empatii i współczucia. Z drugiej strony, ludzie są również socjalizowani i wychowywani przez swoich rodziców, rówieśników, społeczności i społeczeństwo.

Sposób, w jaki ludzie traktują innych, a także to, co czują do innych, jest często odzwierciedleniem przekonań i wartości, które zostały zaszczepione w bardzo młodym wieku.

Bariery na drodze empatii

Możemy zastanawiać się, dlaczego tak wielu ludziom w tak wielu sytuacjach brakuje empatii. Wyjaśnieniem niektórych z tych sytuacji są uprzedzenia poznawcze, odczłowieczenie i obwinianie ofiary.

Uprzedzenia poznawcze

Czasami na sposób, w jaki ludzie postrzegają otaczający ich świat, wpływa szereg błędów poznawczych. Na przykład ludzie często przypisują niepowodzenia innych ludzi cechom wewnętrznym, obwiniając natomiast własne wady czynnikami zewnętrznymi.

Te uprzedzenia mogą utrudniać dostrzeżenie wszystkiego, co składa się na daną sytuację. Tym samym może zmniejszać prawdopodobieństwo, że ludzie będą mogli spojrzeć na sytuację z perspektywy innej osoby.

Dehumanizacja

Wielu również pada ofiarą pułapki myślenia, że ​​ludzie znacznie się od nich różniący nie czują i nie zachowują się tak samo jak oni. 

Jest to szczególnie częste w przypadkach, gdy inni ludzie są fizycznie oddaleni.

Na przykład, kiedy oglądamy raporty o katastrofie lub konflikcie w obcym kraju, możemy być mniej skłonni do odczuwania empatii, jeśli postrzegamy, że Ci, którzy cierpią, bardzo się od nas różnią (np. ze względu na kulturę, wyznanie itp.).

Dlatego właśnie jednym z narzędzi propagandy politycznej w czasie wojny jest pokazywanie ludziom, jak inni są „oni” od „nas”.

Podobnie, jeśli widzimy cierpiącą grupę jako jednolitą masę, nie dostrzegając każdej cierpiącej osoby z osobna, może być trudniej nam wytworzyć współczucie.

Obwinianie ofiar

Czasami, gdy inna osoba doświadczyła strasznego doświadczenia, ludzie popełniają błąd, obwiniając ofiarę za swoje okoliczności. To jest powód, dla którego ofiary przestępstw są często pytane, co mogły zrobić inaczej, aby zapobiec przestępstwu.

Możemy zauważyć taki mechanizm na przykład w przypadkach gwałtów, przemocy domowej, czy nawet zjawiska hejtu w internecie.

Tendencja ta wynika z potrzeby przekonania, że ​​świat jest sprawiedliwym miejscem. Ludzie chcą wierzyć, że ludzie dostają to, na co zasługują, i zasługują na to, co dostają.

Wierząc w taką uproszczoną sprawiedliwość, mogą się łudzić, że jeśli postąpią właściwie, takie straszne rzeczy nigdy im się nie przytrafią.

Czy można być zbyt empatycznym lub niewystarczająco empatycznym?

Osoby, które regularnie stawiają uczucia i perspektywy innych ponad własne, mogą doświadczać uczucia pustki lub wyobcowania i rozwinąć uogólniony lęk lub depresję na niskim poziomie.

Takie osoby mogą mieć problemy z asertywnością, wyznaczaniem zdrowych granic i zapominać o własnych potrzebach, będąc zajętym realizacją potrzeb innych ludzi.

Osoby empatyczne są często charakteryzowane jako bardzo wrażliwe i nadmiernie skoncentrowane na potrzebach innych. Czas samotności może im przynieść korzyści, ponieważ przebywanie w obecności innych ludzi jest dla nich wyczerpujące.

Osoby, które są bardzo empatyczne, są bardziej narażone na ataki osób manipulujących. Z tego powodu ważne jest, aby stworzyć zdrowe granice we wszystkich relacjach i być świadomym relacji z „wampirami energetycznymi”.

Z drugiej strony psychopaci są zdolni do prawidłowego wnioskowania o myślach i uczuciach innych, ale mogą nie mieć dla nich żadnego odniesienia we własnych emocjach: prawdziwy psychopata nie odczuwa empatii.

Uważa się też, że osoby ze spektrum autyzmu i zespołu Aspergera mają zmniejszoną zdolność empatii, a co za tym idzie, zmagają się z interpretacją kontekstów społecznych. Jednak ich niższe wyniki empatii nie oznaczają, że są bez uczuć lub że powinni być uważani za psychopatów.

Osoby ze spektrum autyzmu często zgłaszają, że ich intencją nie jest zranienie uczuć innych ludzi, że chcą kontaktów międzyludzkich, tylko mają problemy z ich tworzeniem i czują się winni, jeśli spowodowali zranienie innych osób.

Rozwijanie empatii

Empatia pomaga nam współpracować z innymi, budować przyjaźnie, podejmować moralne decyzje i interweniować, gdy widzimy, że inni są prześladowani.

Ludzie zaczynają wykazywać oznaki empatii w okresie niemowlęcym, a cecha ta rozwija się stale w dzieciństwie i okresie dojrzewania.

Mimo to większość ludzi może odczuwać większą empatię dla ludzi takich jak oni i może odczuwać mniejszą empatię dla osób spoza rodziny, społeczności, pochodzenia etnicznego lub rasy.

Czy możemy zwiększyć naszą empatię?

Naukowcy są przekonani, że ludzie mogą pielęgnować i rozwijać empatię. Ludzie, którzy spędzają więcej czasu z osobami różniącymi się od siebie (pod różnymi względami – np. wyznania, narodowości, poglądów), mają skłonność do przyjmowania bardziej empatycznego spojrzenia na innych. Inne badania pokazują, że czytanie powieści może pomóc w rozwijaniu zdolności myślenia innych.

Wskazówki dotyczące praktykowania empatii

Empatię można pielęgnować i wzmocnić. Jeśli chcesz rozwinąć swoje umiejętności empatii, możesz spróbować kilku rzeczy.

Niech słuchanie będzie priorytetem

Zanim będziesz mógł ustosunkować się do tego, co czuje ktoś inny, musisz rozpoznać, czym w ogóle jest to uczucie. Słuchanie jest kluczowe, ale nie zawsze jest łatwe.

Kiedy zadzwoni do ciebie dobry przyjaciel i chce się wyładować, wyżalić jak stresująca była praca lub jak ciężkie było ich niedawne zerwanie, emocje w jego głosie zwykle szybko zwracają twoją uwagę. Wtedy czujemy, że nasza obecność jest ważna i łatwiej jest nam być do dyspozycji drugiej osoby.

Prawdziwa trudność zaczyna się, gdy rozmowy odbywają się wśród rozproszeń i z mniej oczywistą wagą emocjonalną. Postaraj się wtedy wyczulić na sygnały, które dają ludzie, które mogą wskazywać na to, co właśnie czują i przeżywają.

Twoje własne emocje mogą stanowić istotną barierę, jeśli chodzi o zauważanie tego, co czują inni. Kiedy prowadzisz rozmowę i patrzysz tylko na własne uczucia i na to, jak możesz je przekazać, możesz nie poświęcać wystarczającej uwagi na to, co dzieje się po drugiej stronie. Wysiłek aktywnego słuchania może pomóc wzmocnić twoje emocjonalne zrozumienie i empatię.

Podziel się swoimi spostrzeżeniami

Gdy rozpoznasz emocje w innej osobie, empatia pozwoli Ci postawić się w miejscu tej osoby. Empatia to nie odczuwanie tego, co Ty byś czuł w takiej sytuacji. To „wyjście poza siebie” i przyjęcie cudzych emocji przez kilka chwil.

W czasie rozmowy postaraj się przyjąć i zaznaczyć pozycję Twojego rozmówcy. Powstrzymaj się od opowiadania o tym jak Ty byś się czuł lub jak Ty byś postąpił. Zamiast tego postaraj się mentalnie na moment „wejść w skórę” drugiej osoby i opisać to, co „w jej skórze” czujesz. Opowiedz o swoich spostrzeżeniach i sprawdź ich trafność.

Pozwolenie sobie na pełne przyjęcie emocji innej osoby pomoże także wzmocnić Waszą relacje.

Podejmij działanie i zaoferuj pomoc

Samo odczuwanie czyjegoś bólu, chociaż może wzmocnić poczucie przynależności i bycia zrozumianym (o ile zostanie zakomunikowane) mimo wszystko nie wykorzystuje w pełni możliwości poprawy samopoczucia. 

Zaletą wiedzy o tym, przez co przechodzi inna osoba, jest to, że możesz lepiej określić, czego teraz najbardziej potrzebuje.

Korzystanie z empatii oznacza, że ​​przyjmujesz emocję innej osoby, ale nie przejmujesz przy tym jej całej trudnej sytuacji (która tą emocję wywołała). Dzięki temu zwykle jesteś w idealnym miejscu, aby udzielić adekwatnej pomocy.

Jak pomóc osobie z depresją

Zmęczenie współczuciem

Poczucie empatii to bardzo przydatna umiejętność, szczególnie dla pracowników służby zdrowia, takich jak lekarze, pielęgniarki, terapeuci i psychologowie. Ale umiejętność odczuwania empatii wobec innych ludzi odbywa się kosztem tzw. „zmęczenia empatią”.

Zmęczenie współczuciem odnosi się do uczucia wyczerpania, którego doświadczają między innymi pracownicy służby zdrowia w odpowiedzi na ciągłe powracanie do swoich emocjonalnych ran poprzez doświadczenia swoich klientów. Na przykład terapeucie, którego klient przeżywa żałobę, może sam ponownie przeżywać swoje żale i traumy.

Będąc emocjonalnie dostępnym dla klienta w okresach emocjonalnych i stresowych, terapeuta doświadcza zmęczenia na poziomie psychologicznym, emocjonalnym i fizjologicznym.

Oprócz przejawiania się poczuciem zmęczenia, zmęczenie empatią możemy traktować jako formę ponownego urazu, w wyniku czego objawy przypominają zespół wtórnego stresu pourazowego.

Skutkiem zmęczenia empatią może być wypalenie.

Wszystko o wypaleniu zawodowym

Podsumowanie

Empatia jest definiowana jako zdolność rozumienia i przeżywania cudzych uczuć oraz przyjmowania cudzego punktu widzenia.  Ludzie są istotami społecznymi, a empatia jest ważną umiejętnością podtrzymującą te społeczne powiązania.

Empatia jest zdolnością, którą można pielęgnować i rozwijać. Naturalnie pojawia się już we wczesnym dzieciństwie i wynika zarówno z genetycznych predyspozycji, jak i wychowania.

Wysoki poziom empatii jest dobry dla relacji, ale może być kłopotliwy. Zbyt duże zaangażowanie emocjonalne w życie i problemy innych osób może prowadzić do nadmiernego zamartwiania się, zaniedbywania własnych potrzeb, a także problemów z asertywnością.

Empatia to potężna siła, która pomaga utrzymać porządek społeczny i współpracę. Jest to mechanizm, który pozwala ludziom rozumieć i odnosić się do innych. Empatia jest niezbędnym prekursorem intymności, zaufania i przynależności. To także uczucie, które sprawia, że ​​trudno jest przymykać oczy na cierpienie innych.

Osoby empatyczne doświadczają wielu korzyści związanych ze szczęściem. Empatia często zachęca do altruistycznych zachowań, a życzliwość oparta na empatii zwiększa współpracę i przebaczenie, wzmacnia relacje, zmniejsza agresję i osądzanie, a nawet poprawia zdrowie psychiczne i fizyczne.

Źródła

• Andreychik, M. R. (2019). I like that you feel my pain, but I love that you feel my joy: Empathy for a partner’s negative versus positive emotions independently affect relationship quality. Journal of Social and Personal Relationships, 36(3), 834-854.
• Schulte-Rüther, M., Markowitsch, H. J., Shah, N. J., Fink, G. R., & Piefke, M. (2008). Gender differences in brain networks supporting empathy. Neuroimage, 42(1), 393-403.
• Łoś, M. Tworzenie warunków do rozwijania empatii w jej trzech aspektach: poznawczym, emocjonalnym i behawioralnym – zarys programu „Pozytywnie nakręceni. Myślę-czuję-działam!”.
• Baron-Cohen, Simon & Wheelwright, Sally. (2004). The Empathy Quotient: An Investigation of Adults With Asperger Syndrome or High Functioning Autism, and Normal Sex Differences. Journal of autism and developmental disorders.
• Stelcer, B., & Bilski, B. (2020). Zjawiska stresu i wypalenia zawodowego w opiece paliatywnej. Medycyna Pracy, 71(1), 69-78.
• Kliś, M. (2012). Adaptacyjna rola empatii w różnych sytuacjach życiowych. Horyzonty Psychologii i Nauk o Człowieku, 2.
• Pastwa-Wojciechowska, B., & Kaźmierczak, M. (2018). Między empatią a psychopatią, czyli moralni nieskuteczni czy skuteczni niemoralni. Nauka, 105-127.