Hipochondryk: kim jest, jak rozpoznać i jak pomóc

Uważa się, że hipochondryk to osoba, która wciąż szuka uwagi i wymyśla coraz to nowsze choroby,  których z pewnością nie ma.

Samo słowo hipochondryk zaczęło wiązać się z lekceważeniem i stygmatyzacją.

Jednak czy słusznie?

Czy hipochondryk faktycznie symuluje objawy?

Czym charakteryzuje się to zaburzenie i jak się go pozbyć?

Hipochondria, czy zaburzenie z lękiem o zdrowie? Definicja

Z pewnością na brzmienie słowa „hipochondryk” intuicja od razu podpowiada ci znaczenie – za hipochondryka uważamy osobę, która nadmiernie martwi się swoim zdrowiem i wciąż wymyśla sobie nowe choroby.

Jednak, czy hipochondria to zaburzenie?

Jeszcze stosunkowo niedawno hipochondria była używana jako oficjalna diagnoza, obecnie pojęcie to odchodzi do lamusa.

Powodem jest stygmatyzacja.

Słowo „hipochondryk” zaczęło być pewnego rodzaju wyzwiskiem, popularnie używanym słowem w celu zbagatelizowania czyichś obaw o zdrowie.

Hipochondria połączyła się ze skojarzeniem o udawaniu choroby, a to prowadzi do napiętnowania i lekceważenia.

W aktualnie obowiązującym podręczniku diagnostycznym DSM-V termin „hipochondria” w ogóle nie występuje.

Proponuje się zamiast tego określenie „zaburzenie z lękiem o stan zdrowia”.

Jest to jedno z kilku zaburzeń w ogólniejszej kategorii zaburzeń psychicznych związanych z somatyzacją, czyli objawami odczuwanymi w ciele.

W naszym Centrum Psychoterapii stosunkowo często spotykamy się z tym rodzajem lęku i dobrą wiadomością jest to, że można w bardzo dużym stopniu pomóc osobom cierpiącym na to zaburzenie: mamy wiele historii sukcesu pokonania lęku o zdrowie. Co ciekawe często w psychoterapii tego zaburzenia działamy zupełnie odmiennie niż zwyczajowo reagują pacjenci.

Bezpłatny test online – sprawdź czy cierpisz na lęki

Choć zmieniono nazwę, zasadniczo definicja pozostała ta sama – zaburzenie z lękiem o stan zdrowia (wcześniej: hipochondria) to stan charakteryzujący się nadmiernym strachem przed chorobą pomimo niewielkiej liczby objawów lub braku objawów.

Niepokój hipochondryka może wynikać z niepatologicznego objawu lub odczucia fizycznego (np. odczucie swędzenia).

Lęk danej osoby wynika przede wszystkim nie z samej dolegliwości fizycznej, ale z obawy co do znaczenia lub przyczyny dolegliwości (np. rzadkiej i trudnej do zdiagnozowania choroby).

Osoby z zaburzeniem z lękiem o zdrowie mogą szybko zacząć się obawiać o to, że są na coś chore – np. po usłyszeniu, że ktoś inny na tę chorobę zapadł lub po samym przeczytaniu opisu jakiegoś zaburzenia.

Obawy hipochondryka nie ustępują mimo badań lekarskich i zapewnieniu o zdrowiu.

Czy hipochondryk udaje?

Mimo tego, że hipochondryk nie odczuwa objawów choroby, którą u siebie podejrzewa, nie oznacza to, że udaje.

Odczuwane obawy są bardzo realne, a niepokój z tym związany może powodować poważne zakłócenia w normalnym codziennym funkcjonowaniu. 

Chociaż osoba doświadczająca zaburzenia z lękiem o stan zdrowia nie wykazuje znaczących objawów choroby, o którą się podejrzewa, nie udaje, że jest chora. Ich przekonania na temat choroby są dla nich bardzo realne.

Czy ludzie z hipochondrią (zaburzeniem z lękiem o zdrowie) naprawdę odczuwają objawy choroby?

Na ogół nie, ale niektóre osoby z tym zaburzeniem wydają się mieć podwyższoną interocepcję – postrzeganie i wrażliwość na własne ciała.

Na przykład to, co inni ludzie mogą odczuwać jako niewielkie ukłucie, może dla hipochondryka mieć większą moc. 

Podobnie jak w przypadku innych form lęku, stres związany z problemami zdrowotnymi może prowadzić do poważnych objawów fizycznych, chociaż niekoniecznie związanych z chorobą, którą hipochondryk u siebie podejrzewa.

Jak zaburzenie z lękiem o zdrowie wpływa na relacje?

Obawy związane z chorobą mogą być tak ekstremalne, że stają się centralnym elementem tożsamości i obrazu własnej osoby: zdrowie staje się częstym tematem rozmów, a wszelkie stresujące wydarzenia życiowe wywołują jeszcze większe obawy.

Ten wysoki poziom lęku może frustrować innych, prowadząc do napięć w przyjaźniach, rodzinach lub relacjach zawodowych.

Czy hipochondria przechodzi z czasem?

Zaburzenie z lękiem o zdrowie jest stanem przewlekłym, który jest ogólnie stabilny w czasie. 

Objawy nasilają się lub wyzwalają się w chwilach stresu lub po traumatycznych wydarzeniach.

Nieleczone zaburzenie z lękiem o stan zdrowia może powodować dalsze trudności i komplikacje, takie jak:

• niepotrzebne, czasochłonne (a często także bardzo kosztowne) wydatki medyczne,
• poddawanie się niepotrzebnym badaniom i procedurom (które mogą być bolesne, a także wpływać negatywnie na samopoczucie w dłuższym czasie),
• problemy w relacjach (spowodowane nadmiernym zaabsorbowaniem własnym zdrowiem),
• nagminne nieobecności w pracy lub szkole (spowodowane złym samopoczuciem lub korzystaniem z porad specjalistów),
• problemy z wydajnością w pracy lub szkole.

Jak często występuje hipochondria?

Na hipochondrię cierpi od 1,3% do 10% populacji. Częstość występowania tego zaburzenia jest podobna u mężczyzn i kobiet.

Objawy hipochondrii

Objawy zaburzeń lękowych związanych z chorobą koncentrują się przede wszystkim na nieuzasadnionym zaabsorbowaniu możliwością zachorowania, często w oparciu o normalne funkcje organizmu lub łagodne dolegliwości fizyczne. 

Inne typowe objawy i zachowania, to:

• unikanie ludzi lub miejsc z obawy przed zarażeniem się chorobą,
• ciągłe przeszukiwanie internetu w poszukiwaniu informacji o doświadczanych objawach,
• częste inicjowanie rozmów o problemach zdrowotnych,
• cierpienie, które jest na tyle znaczące, że zaburza normalne codzienne funkcjonowanie,
• strach, że odczuwane doznania fizyczne są spowodowane poważną chorobą,
• zwiększona świadomość i dostrzeganie drobnych objawów cielesnych, takich jak bóle głowy, bóle stawów lub pocenie się,
• nadmierne umawianie się na wizyty u lekarza, często w celu sprawdzenia łagodnych objawów lub normalnych funkcji organizmu,
• otrzymanie dowodu na brak choroby (np. odczytanie wyników badań) nie jest wystarczające do pozbycia się lęku (może wystąpić przekonanie o niekompetencji lekarzy lub cierpienia na wyjątkowo trudną do zdiagnozowania chorobę),
• powtarzające się, nadmierne zachowania, takie jak częste mierzenie ciśnienia krwi lub nadmierne mierzenie temperatury,
• zachowania unikowe, takie jak unikanie wizyt lekarskich i szpitali lub nadużywanie/niewłaściwe korzystanie z opieki medycznej,
• martwienie się i/lub obsesja na punkcie zdrowia bliskich.

Typy hipochondryków

Istnieją dwa główne rodzaje zaburzeń z lękiem o stan zdrowia. Są to: typ poszukujący opieki i typ unikający opieki.

Typ poszukujący opieki

Niektóre osoby z zaburzeniami lękowymi związanymi z chorobą reagują potrzebą ciągłego zapewnienia o swoim dobrym stanie.

Charakterystycznym dla tego typu hipochondryka są:

• częste wizyty u lekarza, mimo że badania wykazują, że wszystko jest w normie,
• skargi na swoje objawy znajomym i członkom rodziny,
• nadużywanie służby zdrowia (np. bezpodstawne wezwanie karetki),
• wymuszanie i poddawanie się częstym i niepotrzebnym badaniom i procedurom diagnostycznym,
• w przypadku nieuzyskania diagnozy choroby, taka osoba często zmienia lekarza i ponownie szuka choroby, zamiast zaakceptować wyniki badań.

Typ unikający opieki

Inni popadają w przeciwną skrajność. Mogą unikać wizyty u lekarza w obawie przed usłyszeniem strasznej diagnozy.

Mogą niechętnie dzielić się swoimi obawami z bliskimi, ponieważ boją się potwierdzenia swoich obaw lub ponieważ wierzą, że nie zostaną potraktowani poważnie.

W tym przypadku charakterystyczne są:

• niepokój z powodu domniemanej choroby, ale także niepokój związany z potwierdzeniem tej choroby przez lekarza lub bliskich,
• unikanie wizyty u lekarza,
• unikanie omawiania swoich obaw z pracownikami służby zdrowia, bliskimi lub innymi osobami z obawy przed wyśmianiem.

Diagnoza hipochondrii

Zaburzenie z lękiem o stan zdrowia zwykle jest diagnozowane po badaniach fizykalnych, gdy testy laboratoryjne dają normalne wyniki, ale pacjent dalej jest zaabsorbowany i zaniepokojony swoim stanem zdrowia. 

Rozpoznanie hipochondrii opiera się na spojrzeniu całościowym na zgłaszane objawy i dolegliwości, historię medyczną, wyniki badań i towarzyszące objawy zdrowia psychicznego, takie jak silny lęk.

Diagnozę komplikuje fakt, że osoby z tym zaburzeniem zwykle nie są uspokojone normalnymi wynikami badań, w wyniku czego mogą często zmieniać lekarza.

Przekonani o własnej chorobie mogą uważać, że normalne wyniki badań nie oznaczają zdrowia, a brak starań lekarza, co skutkować może poszukiwaniem nowego specjalisty – takiego, który w końcu zdiagnozuje chorobę.

Aby zdiagnozować zaburzenie z lękiem o stan zdrowia, spełnione muszą zostać podstawowe kryteria:

• nadmierne zamartwianie się poważną lub zagrażającą życiu chorobą,
• brak lub łagodne objawy somatyczne,
• nadmierne zamartwianie się o problemy zdrowotne,
• wielokrotne sprawdzanie pod kątem choroby lub oznak choroby,
• powyższe objawy występują przez co najmniej sześć miesięcy i nie można ich lepiej wytłumaczyć innym stanem psychicznym.

Lekarze pierwszego kontaktu odgrywają kluczową rolę w rozpoznawaniu zaburzeń lękowych związanych z chorobą.

Obserwowanie zachowań pacjenta i jego historii medycznej pozwala na dostrzeganie wzorców zachowania mogących świadczyć o zaburzeniu lękowym.

Osoba z zaburzeniem z lękiem o stan zdrowia prawdopodobnie sama nie skontaktuje się ze specjalistą zdrowia psychicznego w celu diagnozy i leczenia tego stanu,  ponieważ może nie być świadoma, że je ma.

Hipochondrycy zamiast szukać pomocy u psychiatry, poszukują pomocy specjalisty, który zdiagnozuje i podejmie się leczenia choroby, na którą ich zdaniem cierpią.

Lekarz podstawowej opieki zdrowotnej, który podejrzewa hipochondrię, może skierować tę osobę do specjalisty zdrowia psychicznego w celu dokładniejszego zbadania diagnozy i leczenia.

Niestety, takie osoby nierzadko odmawiają wizyty, wierząc, że mają zaburzenie fizyczne, a nie psychiczne.

Niejednokrotnie czują także, że odesłanie do psychiatry lub psychologa jest lekceważeniem ich obaw.

Nozofobia – co to jest?

Bardzo łatwo pomylić ogólniejsze zaburzenie z lękiem o stan zdrowia z bardziej konkretną nozofobią.

Podczas gdy nozofobia wiąże się ze strachem przed rozwojem określonej choroby (np. rakiem), zaburzenie z lękiem o stan zdrowia wiąże się z bardziej ogólnymi obawami dotyczącymi choroby.

Ktoś z hipochondrią może martwić się na przykład, że drobne objawy, takie jak ból gardła lub ból głowy, są oznaką czegoś poważnego.

Ktoś z nozofobią może nie mieć żadnych objawów fizycznych, ale martwić się, że faktycznie ma (lub będzie miał) określony, poważny stan medyczny.

Na przykład hipochondryk może martwić się, że delikatny ból głowy jest objawem guza mózgu.

Osoba z nozofobią może za to stale martwić się rozwojem guza mózgu, nawet jeśli nie ma żadnych objawów.

Zespół Munchhausena

Innym zaburzeniem, które nie powinno być mylone z hipochondrią jest zespół Munchhausena.

Zespół Munchausena to zaburzenie psychiczne, w którym osoba zachowuje się tak, jakby miała prawdziwy problem ze zdrowiem fizycznym lub psychicznym, mimo że tak naprawdę nie jest chora.

Osoba z tym schorzeniem celowo tworzy, narzeka lub wyolbrzymia objawy choroby, która tak naprawdę nie istnieje.

Osoby z zespołem Munchhausena mogą sięgać po wiele zachowań manipulacyjnych.

Oto kilka przykładowych zachowań osoby z zespołem Munchhausena: 

• Narzekanie na objawy neurologiczne (takie jak drgawki, zawroty głowy lub utrata przytomności), których obecność jest często trudna do określenia,
• Celowe ranienie się w celu spowodowania choroby,
• Wyolbrzymianie rzeczywistego urazu, który może prowadzić do dodatkowej i niepotrzebnej interwencji medycznej
• Fałszowanie dokumentacji medycznej,
• Manipulowanie badaniem laboratoryjnym (na przykład poprzez dodanie krwi do moczu) w celu uzyskania fałszywie nieprawidłowego wyniku.

Istnieje także pokrewne zaburzenie – zastępczy zespół Munchhausena, w który jest formą znęcania się.

W tym przypadku inna osoba (np. rodzic, opiekun) wymyśla fałszywe objawy lub powoduje prawdziwe objawy u ofiary (zazwyczaj dziecka), aby wyglądało na to, że ofiara ma prawdziwy problem ze zdrowiem fizycznym lub psychicznym.

Przyczyny hipochondrii

Dokładne przyczyny hipochondrii nie są znane, ale istnieje wiele czynników, które mogą odgrywać rolę w rozwoju tego stanu.

Niektóre z tych czynników mogą obejmować:

• traumatyczne doświadczenia z dzieciństwa (związane z własną chorobą lub chorobą albo śmiercią bliskich osób),
• inne zaburzenia zdrowia psychicznego (np. zaburzenia lękowe, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, depresja),
• doświadczenie traumy, znęcania się lub zaniedbania w dzieciństwie.

Zaburzenie z lękiem o stan zdrowia często idzie w parze z innymi zaburzeniami lękowymi.

Hipochondrycy mogą również mieć współwystępujące stany, takie jak między innymi fobie, czy uogólnione zaburzenie lękowe.

Leczenie hipochondryków

Istnieją skuteczne metody leczenia zaburzenia z lękiem o stan zdrowia.

Leczenie często zależy od charakteru i podejścia pacjenta, aktualnego stanu, a także współwystępujących zaburzeń psychicznych.

Psychoterapia

Istnieją różne rodzaje psychoterapii pomocne dla hipochondryka.

Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) to skuteczna i bezpieczna forma pomocy.

Ten rodzaj terapii pomaga ludziom nauczyć się radzić sobie z lękiem, który odczuwają w związku z objawami fizycznymi.

To z kolei może pomóc w zmniejszeniu samych objawów.

Zastępując lękowe myśli i zachowania bardziej skutecznymi technikami radzenia sobie ze stresem, osoba z zaburzeniem lękowym uczy się koncentrować na swoim lęku i celować w niego, zamiast odwracać swoją uwagę (np. objawami nieistniejącej choroby).

Techniki te można zastosować do wszystkiego, co powoduje, że osoba odczuwa niepokój.

Jest to szczególnie pomocne, jeśli dana osoba doświadcza innych zaburzeń psychicznych oprócz zaburzenia z lękiem o stan zdrowia.

Cele terapii zaburzenia z lękiem o stan zdrowia obejmują przede wszystkim:

• przywrócenie i utrzymanie normalnego codziennego funkcjonowania,
• złagodzenie cierpienia psychicznego,
• zakończenie i zapobieganie nadużywaniu służby zdrowia (np. nadmiernych wizyt u specjalistów).

Leki

Oprócz terapii czasem lekarz decyduje też o wprowadzeniu leków – zazwyczaj są to leki z grupy środków przeciwdepresyjnych lub przeciwlękowych.

Jak pomóc samemu sobie?

Jeśli podejrzewasz się o hipochondrię lub specjaliści zasugerowali Ci tę diagnozę, poza psychoterapią, możesz podjąć dodatkowe działania, które pomogą Ci poczuć się lepiej.

Zarządzaj poziomami stresu

Ponieważ stres może przyczyniać się do lęku przed chorobą, pomocne może być znalezienie sposobów na złagodzenie stresu. Głębokie oddychanie, wizualizacja i stopniowa relaksacja mięśni to tylko kilka technik, które mogą okazać się pomocne w łagodzeniu stresu.

Więcej sposobów na relaksację i redukowanie stresu na co dzień znajdziesz w tym artykule.

Ćwicz uważność

Uważność to technika polegająca na skupieniu się na chwili obecnej. Może pomóc ci lepiej zrozumieć normalne odczucia, które odczuwasz każdego dnia, tak aby przestały być niepokojące.

Więcej o uważności i o tym, jak zacząć ją praktykować dowiesz się z tego artykułu.

Unikaj nieprzydatnych informacji

Ciągłe czytanie w Internecie przerażających artykułów na temat objawów chorób może wzmagać Twój niepokój. 

Kiedy już szukasz informacji na temat zdrowia, szukaj przede wszystkim źródeł, które są godne zaufania i uspokajające.

Jak pomóc hipochondrykowi?

Życie z partnerem, rodzicem lub inną bliską osobą, która doświadcza zaburzenia z lękiem o zdrowie z pewnością jest trudne.

Hipochondryk nie tylko absorbuje siebie, ale też swoich bliskich własnym lękiem o stan zdrowia.

Jak się z tym uporać? Jak pomóc ukochanej osobie, która przejawia hipochondrię?

Odeślij do specjalisty

Wbrew pozorom, warto pomóc bliskiej osobie udać się do zaufanego lekarza, w celu sprawdzenia niepokojących objawów.

Nie wspieraj natomiast udawania się do kolejnych specjalistów, jeśli poprzedni stwierdzili brak powodów do niepokoju.

Zamiast tego zaproponuj wizytę u terapeuty lub psychiatry.

Możesz na przykład powiedzieć: „Skonsultowałeś się z dwoma uznanymi lekarzami, którzy nie stwierdzili u ciebie nic niepokojącego.

Myślę, że powinieneś omówić swój lęk u psychiatry lub terapeuty.”

Terapia jest najskuteczniejszym znanym sposobem na leczenie zaburzenia z lękiem o zdrowie – najlepszym rozwiązaniem będzie więc zachęcanie bliskiej osoby do skorzystania z takiej pomocy.

Pamiętaj jednak żeby nie bagatelizować objawów hipochondryka.

Mówiąc „pewnie znowu wymyślasz, nic ci nie jest, lepiej idź do psychiatry, zamiast zawracać głowę lekarzom” jedynie wzmagasz lęk i burzysz istniejące między Wami zaufanie.

Zachęć ich do udziału w normalnych zajęciach

Hipochondrycy często przestają robić różne rzeczy – na przykład nie wyjeżdżają na wakacje ani nie podróżują, unikają grup lub nowych miejsc, przestają ćwiczyć, a nawet powstrzymują się od uprawiania seksu – wszystko z powodu wszechogarniającego lęku. 

Zachęć bliską osobę do większej aktywności.

Idealnie, jeśli będziesz mógł towarzyszyć hipochondrykowi i na przykład zachęcić go do wspólnych spacerów, zapisania się na zajęcia dodatkowe itp.

Wspieraj zdrowe nawyki

Przyjęcie zdrowych zmian w stylu życia może pomóc osobie z lękiem o zdrowie poczuć się lepiej i obniżyć stres (który jest odpowiedzialny za siłę doświadczanych objawów).

Porozmawiaj z ukochaną osobą o tym, jakie zdrowe nawyki mogą wprowadzić do swojego życia.

Zbilansowana dieta, wystarczająca ilość snu, ćwiczenia fizyczne, relaksacja – to najważniejsze działania, które pomagają poczuć się lepiej i utrzymać dobrą kondycję.

Wyznacz jasne granice

Życie z hipochondrykiem może być absorbujące, ale pamiętaj, że musisz dbać także o siebie.

Jeśli bliska Ci osoba może dzwonić o każdej porze, prosić Cię o pójście z nią na wizytę lekarską, czy każdy kontakt zamienia w rozmowę o swoich objawach – czas wyznaczyć granice, aby upewnić się, że dbasz o siebie samego.

Na przykład powiedz ukochanej osobie, że rozumiesz jej niepokój o zdrowie, ale nie może do ciebie dzwonić w środku nocy.

Poinformuj ich, co zrobisz, a czego nie zrobisz lub o czym będziesz rozmawiać.

Ogranicz liczbę zapewnień

Hipochondrycy potrzebują ciągłego wsparcia ze strony lekarzy, rodziny i przyjaciół.

Być może już znalazłeś się w sytuacji, w której nieustannie zapewniasz ukochaną osobę, że nie jest chora.

Chociaż możesz czuć, że powinieneś wspierać i uspokajać swojego przyjaciela, ciągłe zapewnianie hipochondryka może wcale nie być pomocne – a jedynie kontynuować ten wzór zachowania.

Zamiast wciąż uspokajać bliską osobę, możesz powiedzieć: „Nie zamierzam cię zapewniać, że nie jesteś chory. Nie jestem lekarzem. Jeśli twój lekarz powiedział, że nie jesteś chory, uwierz mu”.

Podsumowanie

Zaburzenia lękowe mogą przyjmować różne formy, jedną z nich jest zaburzenie z lękiem o zdrowie. Hipochondryk to osoba martwiąca się o swoje zdrowie mimo braku uzasadnionych przyczyn.

Jeśli ciągle martwisz się objawami fizycznymi, ważne jest, aby szukać leczenia.

Zasadniczo najlepiej jest najpierw odwiedzić lekarza rodzinnego, aby wykluczyć jakąkolwiek medyczną przyczynę objawów.

Jeśli jednak lekarz nie stwierdzi choroby, a Ty wciąż tak samo się martwisz, następnym krokiem powinno być zwrócenie się o pomoc do specjalisty zdrowia psychicznego.

Nieleczone zaburzenie lękowe związane z chorobą może ostatecznie spowodować ograniczenie aktywności życiowej z powodu lęków.

Dzięki leczeniu można jednak opanować objawy i kontynuować normalne codzienne życie.

Źródła

• Kocjan, J. (2015). Hipochondria (lęk o zdrowie): obecna konceptualizacja, klasyfikacja oraz podobieństwo do zaburzeń lękowych= Hypochondriasis (health anxiety): current conceptualization, classification and overlap with anxiety disorders. Journal of Education, Health and Sport, 5(5), 193-204.
• Stec-Szczęsna, B., & Żebrowski, M. (2016). Zastosowanie terapii poznawczo-behawioralnej w leczeniu lęku o zdrowie. Psychiatria, 13(2), 77-83.
• Pudlo, M., Pudlo, R., Leszczyk-Baranowska, M. & Przybyło-Partyka, M. (2005). Trudności diagnostyczne u pacjenta z zespołem Münchhausena. Post. Psychiatr. Neurol, 14(supl 1), 111-114.
• Klasa, K., Sobański, J. A., Konop, M., Dembińska, E., Mielimąka, M., Citkowska-Kisielewska, A., … & Rutkowski, K. (2021). Czego się boimy bojąc się o swoje zdrowie? Kontekst objawowy skarg hipochondrycznych. Psychiatria Polska.
• Woźniewicz, A. (2018). Sposoby klasyfikowania zaburzeń psychosomatycznych. Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 18(3), 283-289.
• American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.).