Leczenie lęku – przewodnik po dostępnych metodach

Czy możliwe jest leczenie lęku?

Oczywiście, że tak!

Istnieje wiele opcji leczenia dostępnych dla osób cierpiących na lęki.

Ważne, żeby odróżnić te skuteczne od tych, które nie działają i mieć podstawową wiedzę na ich temat.

Terapie lękowe można podzielić na kilka obszarów:
1. Leczenie farmakologiczne (leki)
2. Psychoterapia
3. Inne metody leczenia
4. Zmiana stylu życia

Leczenie lęku to proces.

Zmiana jest możliwa, często stosunkowo szybko (po kilku lub kilkunastu sesjach psychoterapii) ale zależy to od rodzaju Twojego problemu.

Potrzebujesz jednak zaangażowania, determinacji i chęci przezwyciężenia swoich problemów.

Bezpłatny test online – sprawdź na jakie lęki cierpisz

Medycyna i leczenie lęku farmakologiczne

Należy pamiętać, żeby sięgać po leki tylko, jeśli jest taka konieczność. Ostatecznym celem jest wyleczenie się w takim stopniu, że możemy funkcjonować bez leków.

Leczenie zaburzeń lękowych farmokologią jest na ogół bezpieczne i charakteryzuje się wysoką skutecznością. W grupie leków przeciwlękowych, czyli leków o działaniu anksjolitycznym, wyróżnia się takie, które stosuje się w leczeniu krótkotrwałym i długoterminowym.

Wybór zależy od nasilenia objawów, ogólnego stanu zdrowia, rodzaju leków zażywanych w tym czasie oraz indywidualnych uwarunkowań.

Bywa, że znalezienie leku idealnie dostosowanego do Twoich potrzeb wymaga czasu i cierpliwości.

Główne typy leków stosowanych w leczeniu zaburzeń lękowych to:
• Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI),
• Inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI),
• Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD),
• Benzodiazepiny,
• Inhibitory MAO,
• Azapirony – buspiron.

Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI)

Serotonina to związek zaliczany do hormonów tkankowych. Jest też ważnym neuroprzekaźnikiem w ośrodkowym układzie nerwowym, co znaczy, że przenosi sygnały pomiędzy komórkami nerwowymi.

Po przekazaniu sygnału, neuroprzekaźniki są wychwytywane za pomocą specjalnych białek, co pozwala na ponowne ich wykorzystanie. Jednak wychwyt powoduje spadek ilości neuroprzekaźników między neuronami. Stwierdzono, że im większe stężenie serotoniny między komórkami nerwowymi, tym lepszy nastrój.

Leki SSRI blokują mechanizm wychwytywania serotoniny, co pozwala na natychmiastowe wykorzystanie tego neuroprzekaźnika przez neuron. Leki SSRI to na przykład: citalopram, escitalopram, fluoksetyna, paroksetyna, fluwoksamina i sertralina. Mimo, że leki te zaliczają się do tej samej grupy preparatów, to ich działanie jest nieco odmienne.

Wielokrotnie potwierdzono skuteczność leków SSRI, mają one też stosunkowo niewielkie skutki uboczne, wśród których najczęściej wymienia się: suchość w ustach, nudności, senność, znużenie, bóle głowy, potliwość, zaburzenia funkcji seksualnych. Leki SSRI są uznawane za skuteczną metodę leczenia wszystkich zaburzeń lękowych, stosowane są także w leczeniu depresji.

Więcej o objawach nerwicy

Inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI)

Leki SNRI to obecnie przede wszystkim wenlafaksyna. Oprócz wychwytu zwrotnego serotoniny, oddziałuje ona także na inny neuroprzekaźnik – noradrenalinę.

Stosowanie wenlafaksyny ma podobne skutki uboczne, jak podano w przypadku leków z grupy SSRI. Sprawdza się ona zwłaszcza w leczeniu uogólnionych zaburzeń lęku.

Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD)

TLPD to leki z ponad pięćdziesięcioletnią historią. Przez długi czas były stosowane w leczeniu zaburzeń lękowych, a ponieważ imipramina, klomipramina czy opipramol okazały się skuteczne, także dziś się je przepisuje.

Leki TLPD również hamują wychwyt zwrotny serotoniny i noradrenaliny, ale ich mechanizm działania trochę się różni od działania leków SSRI czy SNRI, blokują one inne receptory niż te, na które działają preparaty SSRI.

Leki TLPD wśród skutków ubocznych mają uczucie zmęczenia, suchość w ustach, zaparcia, znaczny przyrost wagi.

Benzodiazepiny

Benzodiazepiny – leki należące do tej grupy stosuje się doraźnie, są to na przykład: alprazolam, lorazepam, klonazepan, diazepam. Mają one silne działanie uspokajające (działają na jeszcze inny rodzaj neuroprzekaźników – kwas gamma-aminomasłowy (GABA)).

W zaburzeniach lękowych benzodiazepiny są wykorzystywane od wielu dziesięcioleci. Ich działanie rozpoczyna się w ciągu kilkunastu minut po podaniu.

Mają jednak bardzo wiele skutków ubocznych: zmęczenie, otępienie, senność, wydłużenie czasu reakcji, złe samopoczucie kilka godzin po zażyciu przypominające poalkoholowego „kaca”.
Warto przy tej okazji wspomnieć, że alkohol identycznie jak benzodiazepiny czy niestosowane już dzisiaj w leczeniu lęków barbiturany, działa na receptory GABA. Stąd nie tylko podobne działanie, ale również ogromne ryzyko uzależnienia.

Po jakimś czasie benzodiazepiny działają słabiej i konieczne może być zwiększenie dawki. Odstawienie leku jest trudne, bo powoduje gwałtowny powrót niepokoju i lęku. Na uzależnienie bardziej są narażone osoby, które mają problem z nadużywaniem alkoholu czy środków przeciwbólowych.

Inhibitory MAO

Inhibitory monoaminooksydazy (MAO) to kolejne leki przeciwdepresyjne, który sprawdziły się również w leczeniu zaburzeń lęku – szczególnie fobii społecznej. Inhibitory MAO miały trzy kolejne generacje. Do najnowszej, trzeciej, generacji należy moklobemid – selektywny i odwracalny inhibitor MAO.

Leki z tej grupy mają jednak bardzo istotną wadę – wchodzą w liczne interakcje. Nie można ich łączyć z innymi lekami. Szczególnie groźne jest połączenie z lekami SSRI, SRNI, ale też z preparatami przeciwbólowymi czy przeciwkaszlowymi.

Niepożądane działanie wywołuje też połączenie inhibitorów MAO z tyraminami – aminami, które występują w żółtym serze, wędzonych rybach, czekoladzie, produktach drożdżowych czy winie. Należy ich unikać w trakcie leczenia, co jest bardzo uciążliwe.

Wszystko o nerwicy lękowej

Azapirony – buspiron

Buspiron to lek sprawdzający się w leczeniu zaburzeń lękowych uogólnionych, w napadach lęku panicznego czy fobiach nie jest skuteczny. Zaczyna działać po 2 – 6 tygodniach. Ma liczne skutki uboczne: zawroty, bóle głowy, podenerwowanie, problemy żołądkowo – jelitowe.

Niektóre z wymienionych wyżej leków mogą być odpowiedzialne za reakcję paradoksalną. To znaczy, że w pierwszym okresie ich zażywania pojawia się rozdrażnienie, poirytowanie, a nawet nasilenie lęków.

Dlatego też na początku leczenia lekarz zaleci częstsze wizyty lub leczenie środkami działającymi z opóźnieniem wesprze doraźnym i krótkoterminowym podawaniem benzodiazepin.

Skontaktuj się z lekarzem, jeśli wystąpią objawy niepożądane, nawet jeśli nie jesteś pewien, czy objaw jest spowodowany lekarstwem.

Nie przerywaj przyjmowania leku bez konsultacji z lekarzem przepisującym lek. Nagłe odstawienie może powodować inne zagrożenia dla zdrowia i musi się odbywać pod kontrolą.

Aby uniknąć potencjalnie niebezpiecznych interakcji z innymi lekami, Twój lekarz powinien znać wszystkie stosowane przez Ciebie leki, w tym także suplementy ziołowe lub dietetyczne i witaminy.

Leki działają, ale nie mogą rozwiązać problemów.

Samo wyleczenie objawów zaburzenia lękowego to nie wszystko, warto zatem przyjrzeć się psychoterapii.

Terapia behawioralna i behawioralno-poznawcza zaburzeń lękowych

Terapia behawioralna, jak również terapia poznawczo-behawioralna, to jedne z najskuteczniejszych form psychoterapii w ogóle, a w leczeniu zaburzeń lękowych w szczególności.

W terapii behawioralnej każde zachowanie, a co z tego wynika, również zaburzenie, traktowane jest jak pewien wzorzec zachowań.

Celem terapii zatem jest zmniejszenie lub całkowite usunięcie wzorców niepożądanych, a rozwinięcie w ich miejsce zachowań właściwych, to znaczy takich, które sprawdzają się lepiej i umożliwiają pełniejsze funkcjonowanie w społeczeństwie. Równie ważnym celem terapii jest utrzymanie tych zmian także po zakończeniu terapii.

Zgodnie z teoretycznymi podstawami terapii przyczyną większości ludzkich zachowań jest środowisko. Może ono kształtować zachowania zarówno pożądane, jak i takie, które klasyfikuje się jako zaburzenie.

Wszystkie zachowania zostają wyuczone w wyniku:
• warunkowania klasycznego,
• warunkowania sprawczego,
• uczenia się przez obserwację.

Warunkowanie klasyczne

Warunkowanie klasyczne sprawia, że początkowo obojętny bodziec (na przykład ciasne pomieszczenie) w wyniku niepomyślnego splotu wydarzeń (gorący dzień i pełny autobus, który utknął w korku) wywołuje reakcję lękową („nigdy się stąd nie wydostanę, umrę tu”).

W tej sytuacji sam autobus, nawet pusty i poruszający się, może w przyszłości wywoływać reakcję lękową.

Warunkowanie sprawcze

Warunkowanie sprawcze to wzmacnianie jednych zachowań – wówczas będą się one pojawiać w przyszłości częściej, a także karanie innych – w przyszłości pojawi się ich mniej.

Jeżeli reakcja lękowa spowoduje wzmożone zainteresowanie otoczenia lub pozwoli na unikanie sytuacji trudnych (na przykład zwolnienie z konieczności publicznych wystąpień), to będzie ona w ten sposób wzmacniana.

Jeżeli w rezultacie danego zachowania pojawią się przykre komentarze lub jakieś konsekwencje (niezdanie egzaminu, zwolnienie z pracy), to zachowanie nie otrzymuje wzmocnienia.

Jak możesz sobie pomóc

Uczenie przez obserwowanie innych

Uczenie się poprzez obserwowanie innych osób, szczególnie tych, które są ważne dla nas, polega na powtarzaniu pewnych zachowań. Powtórzenie to może pojawić się nawet wiele lat później – na przykład paniczna reakcja matki na widok pająka, powtórzona u jej córki.

Efektem takiego ujmowania różnorodnych przyczyn zachowania jest nie tylko ich wyjaśnienie, ale także stworzenie licznych technik, których zadaniem jest korygowanie zachowań niepożądanych.

Najczęściej wykorzystuje się dwa mechanizmy: wygaszanie oraz przeciwwarunkowanie.

Wygaszanie

Wygaszanie polega na zmianie zależności między bodźcem bezwarunkowym, a bodźcem warunkowym. Lęk to zwykle reakcja na bodziec warunkowy, stąd technika ta polega na wystawianiu danej osoby na to, co jest przyczyną lęku tak długo, aż reakcja lękowa się zmniejszy.

Stosuje się tu technikę stopniowej ekspozycji i terapię implozywną.

Stopniowa ekspozycja

W terapii stopniowej ekspozycji pacjent wielokrotnie wyobraża sobie sytuację, która wywołuje lęk. Potem w środowisku kontrolowanym (aranżowanym przez terapeutę) styka się z nimi w coraz większym nasileniu, a wreszcie zmierza się z nią w rzeczywistości.

Za każdym razem uczucie lęku utrzymywane jest na tak wysokim poziomie, że następuje swego rodzaju „przyzwyczajenie się”, aż wreszcie lęk przestaje się pojawiać.

Terapia implozywan (zanurzanie)

Z kolei terapia przez zanurzanie (zwana też implozywną) polega na bezpośrednim wystawieniu pacjenta na bodziec o największej sile, przy czym nie jest możliwe uniknięcie tego.

Takie przekonanie się, że bezpośredni kontakt z bodźcem nie jest w gruncie rzeczy niebezpieczny, pozwala na zapanowanie nad lękiem.

Przeciwarunkowanie (desentytyzacja)

Przeciwwarunkowanie to sprawienie, że bodziec powodujący lęk zaczyna być kojarzony w inny sposób niż pierwotnie. Nazywa się to odwrażliwianiem lub desensytyzacją.

W tym celu ustala się listę lęków i zaczyna pracę poczynając od tego, co wywołuje najsłabszą reakcję. Terapię tę łączy się z relaksacją – w sytuacji takiego wypracowanego spokoju pacjent wyobraża sobie to, co budzi lekki niepokój.

Ćwiczenie to powtarza się tyle razy, aż odczucie strachu maleje i kontynuuje tak długo, aż kolejne lęki zostaną zneutralizowane.

Metoda ta jest podobna to terapii polegającej na wygaszaniu, a tym, co je różni jest fakt, że w odwrażliwianiu dąży się do wygaszenia lęku, a w wygaszaniu do maksymalnego przeżywania strachu, który ma pomóc go wygasić.

Modelowanie

Modelowanie z kolei odwołuje się do mechanizmu naśladowania. Twórcy metody zakładają, że skoro skoro można nauczyć się jakiejś reakcji patrząc na kogoś, to w identyczny sposób można nauczyć się innego zachowania odnoszącego się do tego samego bodźca.

Jeżeli lęk dotyczy pająków, to polega to na obserwowaniu kogoś, kto ogląda pająki, a wreszcie wchodzi z nimi w kontakt (nasilenie bodźca lękowego musi być stopniowane).

Inne metody leczenia

Farmakologia i psychoterapia behawioralno-poznawcza to dwie sprawdzone i najpopularniejsze metody leczenia lęku. Istnieje także szereg innych metod, które również mogą się okazać skuteczne, choć nie są tak dobrze przebadane.

EMDR

EMDR, czyli odwrażliwianie i przetwarzanie za pomocą ruchów gałek ocznych (eye movement desensitization and reprocessing) to terapia oparta na odkryciu, że pewne szybkie ruchy gałek ocznych, które się powtarzają, mogą znacząco zredukować poczucie lęku u osoby, która ma za sobą jakieś traumatyczne przeżycie.

EMDR opiera się na założeniach, że objawy lękowe są spowodowane swego rodzaju zablokowaniem systemu przetwarzania informacji, skutkiem czego wspomnienia nie zostają prawidłowo przetworzone.

Człowiek, który ma za sobą jakieś ciężkie doświadczenie przeżywa je wciąż na nowo w ten sam sposób.

Terapeuta pomaga w znalezieniu ścieżki w mózgu pozwalającej na przetworzenie wspomnienia. Służą temu systematycznie powtarzane ruchy oczu. Przykre wspomnienie zostaje połączone z informacjami przetworzonymi, a to sprawia, że dokonuje się zmiana w przekonaniach na temat własnej osoby, emocjach i uczuciach.

Arteterapia

Arteterapia to działanie polegające na łączeniu elementów sztuki i własnej twórczości. Poprzez samodzielną pracę polegającą na tworzeniu czegoś, łatwiej komunikować się z innym, ale także zrozumieć naturę swoich problemów, szczególnie gdy masz trudności w wyrażeniu myśli i uczuć słowami.

Do licznych form arteterapii należą: rysunek, malarstwo, ceramika, rzeźba, muzykoterapia, biblioterapia czy choreoterapia, czyli terapia poprzez taniec.

Techniki relaksacyjne i medytacja

Nauka technik relaksacyjnych polega na uczeniu się, jak stopniowo rozluźniać poszczególne grupy mięśni oraz jak spowolnić oddech. Pozwala to zapanować nad licznymi objawami towarzyszącymi lękowi.

Medytacja rozwija wrażliwość i samoświadomość. Dzięki niej lepiej wiesz, co dzieje się w Twoim ciele i uczysz się, w jaki sposób pojawiają się Twoje myśli. Możesz też nauczyć się nad nimi panować, a także przekształcać myśli lękowe w takie, które lepiej Ci służą.

Najlepsze techniki i ćwiczenia relaksacyjne

Zmiana stylu życia

Zmiana sposobu odżywiania, poszukanie mniej stresującego zajęcia, aktywność fizyczna – te czynniki nie uleczą wszystkich zaburzeń lęku, ale z pewnością wspomogą walkę z nimi.

W diecie powinno znaleźć się odpowiednio dużo produktów zawierających:
• magnez – ten pierwiastek ma ogromne znaczenia dla funkcjonowania organizmu, a szczególnie układu nerwowego.Najwięcej magnezu znajduje się w warzywa liściastych, roślinach strączkowych, nasionach i orzechach,
• wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6 – również mają wpływ na funkcjonowanie komórek nerwowych. Najwięcej jest ich w tłustych morskich rybach i nasionach oleistych (siemieniu lnianym).

Koniecznie należy zadbać także o właściwą ilość płynów. Odwodnienie, nawet lekkie, jest przyczyną podenerwowania, co sprawia, że łatwiej o atak lęku.

Aktywność fizyczna to także sprawdzony sposób na poradzenie sobie z zaburzeniami lękowymi Ruch pozwala spalić nadmiar pojawiającej się energii powstałej w wyniku wyrzutu do krwi adrenaliny – hormonu walki. W czasie biegania czy innego treningu pojawiają się endorfiny – substancje, które mają kojący wpływ na samopoczucie.

Choć leczenie lęku – zwłaszcza, gdy został on późno zdiagnozowany – bywa trudne, to z pewnością jest również możliwe. Istnieje wiele metod i sposobów na to, aby poradzić sobie z tym uciążliwym zaburzeniem.