Nerwica natręctw – objawy i sposoby leczenia

Czy to nerwica natręctw?
Miewasz poczucie, że podczas silnego stresu tracisz panowanie nad sobą? 
Doświadczasz wciąż powracających przykrych myśli? 
Może pewne nawyki nie pozwalają Ci skutecznie funkcjonować?

Obsesje – natrętne myśli

Obsesje są to niepokojące i uporczywie powracające myśli.

Myśli te, są odbierane jako nieodpowiednie i niepasujące do obrazu własnej osoby, dlatego może pojawić się uporczywa chęć ich zmiany lub całkowitego pozbycia się.

Osoba doświadczająca obsesji ma poczucie braku kontroli nad ich pojawianiem się i przebiegiem, chociaż wyraźnie odczuwa, że pochodzą one z jej własnego umysłu (to znaczy, nie są to idee narzucane z zewnątrz).

Ważnym wyróżnikiem obsesji jest to, że nie są to myśli wprost powiązane z przeżywanymi problemami. Takie myśli jak ciągła obawa o brak pieniędzy w trudnej sytuacji finansowej, czy martwienie się o własne dziecko nie są obsesjami.

Osoba doświadczająca obsesji zazwyczaj stara się je ignorować lub „zagłuszyć” innymi myślami lub działaniami.

Często także (jeżeli jest taka możliwość) ulega obsesjom i stara się je zweryfikować (w przypadku ciągłego zamartwiania się o zamknięcie drzwi od domu, będzie to wewnętrzny przymus wielokrotnego sprawdzania zamknięcia drzwi).

Często występującym rodzajem obsesji są ruminacje, czyli ciągle nawracające wątpliwości co do wykonanej wcześniej czynności. Przykładem są obawy o wykonane czynności przed opuszczeniem domu, gdy osoba znajduje się już poza nim – na przykład o wyłączenie żelazka, zakręcenie kranu, zamknięcie drzwi czy wyłączenie światła.

Rodzaje myśli obsesyjnych (natrętnych) – przykłady

Najczęstszymi zaobserwowanymi przypadkami obsesji są:

• myśli o skażeniu, brudzie, nieczystości, zanieczyszczeniach (objawia się poprzez na przykład lęk przed uściskiem dłoni na przywitanie, ponieważ może być to niehigieniczne i przenosić zarazki),
• powracające wątpliwości co do wykonanych czynności (objawia się poprzez na przykład ciągłą niepewność czy zamknęło się drzwi na klucz po wyjściu z domu),
• impulsy do zachowań agresywnych (na przykład chęć zranienia swojego bliskiego lub wykrzyczenia nieprzyzwoitych słów w miejscu publicznym),
• natrętne obrazy seksualne.

Kompulsje – powtarzane zachowania

Kompulsje to powtarzające się zachowania, które mają zmniejszyć lęk lub stres, do których osoba czuje przymus.

Ważne jest to, że kompulsje nie mają na celu wywołać przyjemności lub zadowolenia.

Kompulsje bardzo często łączą się bezpośrednio z obsesjami.

Na przykład osoba obsesyjnie myśląca o zarazkach czyhających na każdym kroku, może kompulsywnie myć ręce, nawet do momentu uszkodzenia skóry dłoni.

Osoby, których treść obsesji nie jest łatwa do zneutralizowania za pomocą oczywistego zachowania (na przykład nawracające obrazy seksualne) często odnajdują łatwo powtarzalne zachowanie, które kompulsywnie powtarzają by pozbyć się uporczywych myśli (takim zachowaniem może być na przykład liczenie do 10 w przód i w tył).

Bezpłatny test online na lęki

Charakterystyka kompulsji – przykłady

Mimo że mogłoby się wydawać, że takie kompulsje jak mycie rąk są trudne do rozpoznania (bo przecież każdy myje ręce, a dbałość o higienę jest zaletą) – jest wręcz przeciwnie.

Kompulsje niemal rzucają się w oczy, ponieważ są wyraźnie nadmierne, robione za każdym razem z przymusu (tzn. osoba kompulsywnie myjąca ręce, nie odpuści sobie tego rytuału nawet, jeżeli nie ma na to czasu), ponadto często wcale nie są realnie połączone z tym, czemu miałyby zapobiegać.

Na dodatek kompulsje są wyraźnie szkodliwe – zajmują dużo czasu (najczęściej co najmniej godzinę dziennie) i przeszkadzają w normalnym funkcjonowaniu, na przykład wykonywaniu obowiązków domowych lub służbowych, utrudniają także relacje z innymi osobami. Rozpraszają i nie pozwalają się skupić. Osoba z kompulsjami może także próbować unikać sytuacji, które wywołują takie zachowania.

Najczęściej obserwowanymi kompulsjami są mycie i czyszczenie (konkretnej części ciała, całego siebie lub przedmiotów i miejsc w otoczeniu) i sprawdzanie (zamknięcia drzwi, wyłączenia żelazka, wyłączenia światła itp.)

Po pewnym czasie od pojawienia się kompulsji osoba cierpiąca zdaje sobie sprawę, że powtarzane zachowania są nadmierne lub nieuzasadnione (takie myśli mogą natomiast nie wystąpić u dzieci).

Często jest tak, że osoba w bezpiecznej sytuacji (na przykład podczas rozmowy z kimś bliskim) przyznaje, że powtarzane zachowania są nadmierne i bezsensowne, a jednak w sytuacji stresowej nadal czuje przymus ich wykonywania. Po dłuższym czasie od wystąpienia kompulsji, często osoba całkowicie im ulega i włącza zachowania do codzienności.

Osoba zapytana o sens powtarzania czynności, często uważa, że mają one zapobiegać przykrym zdarzeniom (które w rzeczywistości są mało prawdopodobne).

Próba zaniechania powtarzania czynności kompulsywnych zawsze łączy się z nasilającym się lękiem.

Więcej o objawach nerwicy

Diagnoza nerwicy natręctw

Objawy mogą się różnić między osobami. Niektórzy będą doświadczać kompulsji, a obsesji niemal w ogóle, inni na odwrót, a jeszcze inni będą się zmagać w równej mierze zarówno z obsesjami, jak i kompulsjami.

Specjalista, diagnozując zaburzenie obsesyjno–kompulsywne kieruje się trzema głównymi kryteriami:

1. pacjent doświadcza obsesji i kompulsji (według definicji opisanych wyżej),
2. pacjent wie, że jego obsesje lub kompulsje są nadmierne i bezpodstawne (to kryterium nie ma zastosowania u dzieci),
3. objawy są ciężkie, pochłaniają dużo czasu, wywołują silny lęk i stres, utrudniają codzienne normalne funkcjonowanie.

Klasyfikacja nerwicy natręctw

Najważniejszą klasyfikacją dla psychologów, terapeutów i psychiatrów jest DSM, publikowane przez Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne. – zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne odnajdziemy tam wśród innych zaburzeń lękowych (takich jak fobie czy zespół stresu pourazowego).

W klasyfikacji używanej przez lekarzy, czyli ICD-10 również odnajdziemy nerwicę natręctw. W tym miejscu została ona jednak rozdzielona na 5 kategorii w zależności od przeważających objawów (na przykład zaburzenie z przewagą myśli natrętnych, zaburzenie z przewagą czynności natrętnych). Znajdziemy je wszystkie w kodzie F42.

Zaburzenia powiązane z nerwicą natręctw

Psychika człowieka jest całością, tak też powinna być traktowana. Oznacza to, że wiele aspektów jest ze sobą powiązanych i wzajemnie na siebie wpływa.

Długotrwale nieleczone zaburzenia mogą niestety destruktywnie wpływać także na inne, dotąd dobrze funkcjonujące, aspekty psychiki i całego życia.

Jest to jeden z głównych powodów, dla których należy nieustannie dbać o zdrowie (fizyczne i psychiczne).

Z nerwicą natręctw często współwystępują objawy hipochondrialne, czyli przesadne obawy o własne zdrowie.

Można zaobserwować w takich przypadkach częstsze wizyty u lekarza, częstsze skargi na różnego rodzaje bóle, a wręcz próby samodzielnego diagnozowania siebie i brak zaufania wobec lekarza, który stwierdza brak choroby.

Wraz z zaburzeniem obsesyjno-kompulsywnym może występować także nadużywanie różnych substancji psychoaktywnych (alkohol, narkotyki, leki).

Nasilone objawy mogą poważnie wpływać na codzienne życie osoby cierpiącej. Nieustanne obsesje i kompulsje mogą utrudniać sytuację rodzinną i małżeńską, a także zawodową. Taka osoba, z powodu ciągłego poczucia winy, może nawet spróbować wycofać się z życia towarzyskiego i chować się w domu.

Skutki nieleczonej nerwicy natręctw

Nieleczona nerwica natręctw może także powodować większą podatność na inne zaburzenia lękowe (na przykład fobie) oraz depresję, zaburzenia odżywiania i zaburzenia osobowości. U dzieci natomiast można obserwować problemy ze skupieniem i nauką, często objawiające się pogorszeniem wyników w szkole.

Wszystko o nerwicy lękowej

Kto choruje na nerwicę natręctw?

Według badań, nawet 2,5% dorosłych osób doświadcza w swoim życiu nerwicy natręctw.

Zaburzenie to pojawia się niezależnie od kultury, w której przyszło nam się wychowywać (badania nie wykazują takiej zależności).

Najczęściej początki zaburzenia obsesyjno-kompulsywnego rozwijają się stopniowo, chociaż zdarzają się sytuacje, w której występuje nagłe i ostre pojawienie się objawów nerwicy natręctw (na przykład po przeżytej traumie).

Płeć

U dorosłych zaburzenie to jest równie powszechne u mężczyzn i kobiet. U dzieci zaburzenie występuje częściej u chłopców niż u dziewcząt.

Wiek

Zazwyczaj nerwica natręctw rozpoczyna się podczas dojrzewania lub wczesnej dorosłości, ale zdarzają się także przypadki rozpoczęcia zaburzenia w dzieciństwie.

Nerwica natręctw zazwyczaj pojawia się u mężczyzn między 6 a 15 rokiem życia, natomiast u kobiet między 20 a 29 rokiem życia. Zazwyczaj najpierw pojawiają się obsesje.

Leczenie nerwicy natręctw

Po dokładnym określeniu stanu pacjenta przez specjalistę następuje wybór odpowiedniej metody leczenia.

Pierwszym krokiem jest edukacja pacjenta i jego bliskich (szczególnie, jeżeli pacjentem jest osoba w młodym wieku, to bardzo ważne jest poszerzanie wiedzy opiekunów).

Leczenie tego nerwicy natręctw jest możliwe zarówno za pomocą psychoterapii, jak i terapii lekami, przy czym zazwyczaj najpierw wprowadza się terapię psychologiczną, a w drugiej kolejności środki farmaceutyczne.

Najważniejszym czynnikiem wpływającym na skuteczność leczenia jest pozytywne nastawienie leczonego do terapii i wiara we własne siły i możliwość zapanowania nad chorobą.

Psychoterapia poznawczo-behawioralna

Rodzajem psychoterapii stosowanym przy leczeniu nerwicy natręctw jest tzw. terapia poznawczo-behawioralna (możesz także spotkać się z inną nazwą: terapia kognitywno-behawioralna).

Najprościej mówiąc, polega ona na zmianie wyuczonych sposobów reagowania (myślenia, zachowania) na różne sytuacje na takie, które pozwolą pacjentowi sprawniej funkcjonować.

U podstaw nerwicy natręctw leży lęk, więc to z nim należy się uporać.

Jedną z metod stosowanych przez terapeutów jest ekspozycja, która polega na celowym wystawianiu pacjenta na czynnik, którego się boi (na przykład osoba obawiająca się skażeń i ciągle myjąca ręce, zostaje pozbawiona chwilowo takiej możliwości i musi wytrwać przez kilka chwil w takim „skażeniu”).

Pamiętaj, że nieumiejętne eksperymentowanie z techniką ekspozycji może doprowadzić to do pogłębienia lęku!

Farmakoterapia

W leczeniu zespołu obsesyjno-kompulsywnego zazwyczaj stosuje się leki przeciwdepresyjne.

Dawkę leków zwiększa się stopniowo i stosuje stale przez minimum rok. Pierwsze efekty można zauważyć po kilku tygodniach.

Jeżeli pierwsze przepisane leki nie przynoszą ulgi, nie należy się nadto przejmować – nieskuteczność jednych leków, nie wyklucza możliwości wprowadzenia innych leków (z powodzeniem).

Czy nerwica natręctw może sama ustąpić?

Nerwica natręctw nie ustępuje samoistnie.

Objawy obsesyjno-kompulsywne zazwyczaj zmieniają swoje natężenie w czasie. Z tego powodu wiele osób, u których zdiagnozowano nerwicę natręctw, może podejrzewać, że ich zaburzenie pojawia się i znika. Jednak jest to złudzenie. Zaburzenie obsesyjno-kompulsywne wymaga ciągłego zarządzania swoimi myślami i zachowaniem.

Poziom stresu jest często głównym czynnikiem nasilenia lub ustępowania objawów obsesyjno-kompulsywnych. W okresach dużego stresu dana osoba doświadczy pogorszenia zachowań obsesyjno-kompulsywnych, a w okresach zmniejszonego stresu najpewniej może powrócić do stanu wyjściowego lub nawet pomyśleć, że jej choroba całkowicie zniknęła.

Podczas gdy obsesje i kompulsje mogą zmieniać się w czasie w zależności od poziomu stresu, powszechne jest pogorszanie się zaburzenia z czasem, jeżeli pozostaje nieleczone.

Jak radzić sobie z nerwicą natręctw?

Na szczęście, jest wiele sposobów na pokonywanie swoich lęków samodzielnie. Najlepszym pomysłem jest stosowanie tych technik dodatkowo do terapii przepisanej przez specjalistę.

Techniki relaksacyjne są szczególnie skuteczne w stosunku do dzieci i młodzieży, dlatego warto je poznać i wprowadzić w domu, jeżeli na nerwicę natręctw cierpi Twoje dziecko.

Relaksacja to działanie mające na celu wprowadzić organizm w stan odprężenia i rozluźnienia. Wbrew pozorom, dla osoby z zaburzeniem lękowym, to wcale nie jest łatwe, szczególnie na początku. Warto jednak dać sobie trochę czasu.

W walce z każdym zaburzeniem, najważniejszym pierwszym krokiem jest zadbanie o swój ogólny dobrostan. Poza relaksacją, zadbaj także o odpowiednią ilość snu, zdrową i zbilansowaną dietą, regularną aktywność fizyczną.

Postaraj się unikać alkoholu i nikotyny, które mimo że wydają się na początku uspokajające, w dłuższej perspektywie wzmacniają niepokój.

Najlepsze techniki i ćwiczenia relaksacyjne

Samoobserwacja

Jeszcze zanim udasz się do specjalisty, spróbuj dokonać obserwacji samego siebie wg poniższego schematu:

1. Spisz listę sytuacji, w których występują twoje objawy (np. po wyjściu z domu, po dotknięciu przedmiotu, który Twoim zdaniem jest „brudny”)
2. Następnie wymień wszystkie myśli i obrazy, które pojawiają się w każdej z tych sytuacji w Twojej głowie (np. „może zostawiłem włączone żelazko”, albo „moje ręce są brudne”)
3. Zapisz wszystkie czynności, które robisz w tych sytuacjach, aby pozbyć się powyższych myśli (np. wracasz się i sprawdzasz, czy wyłączyłeś żelazko; myjesz ręce)
4. Na koniec wymień wszystkie działania lub sytuacje, których unikasz z powodu swoich obsesji (np. unikam komunikacji publicznej).

Taka rzetelna lista pomoże Ci sprecyzować problem, z którym udajesz się do specjalisty i ułatwi Ci jasne przedstawienie sytuacji. Ponadto, taka wiedza pomoże Ci także zmierzyć się z problemem i próbować opierać się tym przymusowym działaniom.

4 kroki radzenia sobie z obsesjami wg J. Schwartza

Psychiatra Jeffrey Schwartz, autor książki „Brain Lock: Free Yourself from Obsessive-Compulsive Behavior” („Blokada mózgu: uwolnij się od zachowań obsesyjno-kompulsywnych), opracował metodę czterech kroków, które pomagają skutecznie poradzić sobie z obsesjami wynikającymi z nerwicy natręctw.

Krok 1 – Zmień określenia

Staraj się wypracować nawyk, by w chwilach przychodzenia obsesyjnych myśli powiedzieć np.: „Tak naprawdę, wcale nie sądzę, że moje ręce są brudne. Mam obsesję, że moje ręce są brudne.”

Krok 2 – Zmień myślenie o pochodzeniu

Uświadom sobie, że intensywność i natrętność myśli jest spowodowana przez zespół obsesyjno-kompulsyjny i prawdopodobnie jest to związane jedynie z brakiem równowagi biochemicznej w mózgu.

Powiedz sobie: „To nie ja – to moja nerwica”, aby ciągle przypominać sobie, że myśli związane z nerwicą natręctw nie mają znaczenia, ale są jedynie fałszywymi wiadomościami z mózgu.

Krok 3 – Skup się na czymś innym

Postaraj się skupić swoją uwagę na czymś innym, na początek przynajmniej na kilka minut. Spróbuj zachować się inaczej, niż podpowiada Ci przymus.

Powiedz sobie: „Mam teraz objaw nerwicy natręctw. Muszę się przełamać i zachować się inaczej.”

Krok 4 – Przewartościuj

Nie wartościuj myśli powodowanych nerwicą natręctw jako ważne. Nie mają one znaczenia same w sobie. Powiedz sobie: „To tylko moja obsesja. To nie ma znaczenia. To tylko mój mózg. Nie ma potrzeby zwracać na to uwagi.”

Pamiętaj, że mimo że nie możesz odrzucić myśli, nie musisz też zwracać na nie uwagi. Możesz nauczyć się przechodzić do następnego zachowania.

Jak możesz sobie pomóc

Co robić, gdy bliska Ci osoba cierpi na nerwicę natręctw?

Jeżeli któreś z Twoich bliskich cierpi z powodu nerwicy natręctw, to:

• Unikaj osobistej krytyki. Pamiętaj, że zachowania bliskiej osoby są objawami, a nie wadami charakteru.
• Nie naciskaj na bliską osobę, żeby przestała wykonywać swoje kompulsje. Takie osoby nie mogą się łatwo dostosować, a nacisk na zatrzymanie tylko zwiększy stres, co może pogorszyć zachowania.
• Bądź tak cierpliwy, jak to możliwe. Każdy cierpiący musi pokonać problemy w swoim własnym tempie.
• Chwal każdą udaną próbę oparcia się kompulsji i skupiaj uwagę na pozytywnych elementach życia danej osoby. Zmiany nie pojawiają się nagle, więc nie porównuj jednego dnia z poprzednim (nawet jeżeli wydaje Ci się, że w ciągu doby nastąpiła zmiana). Trwałą poprawę można zauważyć dopiero po tygodniach.
• Nie pomagaj w wykonywaniu kompulsji. Pomaganie w rytuałach tylko wzmocni zachowanie. Wspieraj osobę, a nie jej kompulsje. Nie podporządkowuj także codziennego życia rodzinnego pod kompulsje osoby z nerwicą natręctw, ponieważ jeszcze trudniej będzie się pozbyć tych zachowań.
• Staraj się komunikować jasno i pozytywnie.
• Reaguj z humorem. Śmiejąc się razem nad śmieszną stroną i absurdalnością niektórych objawów, możesz pomóc ukochanej osobie oderwać się od choroby. Upewnij się tylko, że bliska Ci osoba czuje się szanowana i ją także bawią żarty.
• Edukuj się. Im więcej rzetelnej wiedzy na temat nerwicy natręctw posiądziesz, tym skuteczniej będziesz mógł pomóc swojej bliskiej osobie.
• Zadbaj o siebie. Chociaż bliska osoba jest dla Ciebie na pewno bardzo ważna, nie może być powodem zaniedbania siebie. Pamiętaj, że jeżeli nie zadbasz o siebie, to nie będziesz też potrafić dobrze zadbać o kogoś innego. Pilnuj, by spędzać część czasu samemu, nawet jeżeli osobą z zaburzeniem obsesyjno-kompulsywnym jest Twoje dziecko.
• Wspieraj terapię. Jeżeli Twój bliski ma przepisane leki – pomóż mu pilnować ich systematyczne branie. Jeżeli pojawią się u niego wątpliwości co do terapii – staraj się wspierać go w motywowaniu do regularnej psychoterapii.

Podsumowanie

Nerwica natręctw, inaczej nazywana zespołem obsesyjno-kompulsyjnym, to bardzo złożone zaburzenie, wpływające na wiele sposobów na życie osoby chorej.

Podstawą występowania tego rodzaju nerwicy, jest zaobserwowanie obsesji (uporczywych myśli) i kompulsji (czynności przymusowych).

Mimo że nerwica natręctw może negatywnie wpłynąć na normalne funkcjonowanie osoby, nie należy się załamywać, bo istnieją skuteczne techniki radzenia sobie z problemem. Poza profesjonalną terapią (także lekami) zaleca się oswajanie swoich lęków i relaksację.

Źródła

• Fallon, B. A., Qureshi, A. I., Laje, G., & Klein, B. (2000). Hypochondriasis and its relationship to obsessive-compulsive disorder. The Psychiatric clinics of North America, 23(3), 605–616
• Borkowska, A. (2005). Dysfunkcje poznawcze w zaburzeniu obsesyjno-kompulsyjnym. Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 5(2), 66-78.
• Rabe-Jabłońska, J. (2007). Diagnoza i leczenie zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego. Psychiatria, 4(4), 160-174.
• Citkowska-Kisielewska, A., & Aleksandrowicz, J. (2003). Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne: psychopatologia i leczenie. Psychoterapia, (4 (127)).
• Mrozowicz, M. (2011). Procesy poznawcze w zaburzeniach obsesyjno-kompulsywnych–prawdziwe wyzwanie dla nauk kognitywnych. Rocznik Kognitywistyczny, (5), 137-143.