Odporność psychiczna to nie moc zarezerwowana dla superbohaterów.
Możesz ją budować, tak samo, jak budujesz odporność swojego organizmu na choroby.
Z tego artykułu dowiesz się czym jest odporność psychiczna oraz jak ją wzmocnić.
Czym jest odporność psychiczna?
Mówiąc ogólnie, odporność reprezentuje zdolność do chronienia się i radzenia sobie z niesprzyjającymi czynnikami.
Odporność psychiczna do zdolność do chronienia siebie przed urazami psychicznymi i zdolność radzenia sobie z trudnymi psychicznie sytuacjami.
Główne rodzaje odporności, jaką możemy w sobie pielęgnować, to odporność fizyczna i odporność psychiczna.
To, czym jest odporność fizyczna, jest dla nas oczywiste – odporność fizyczna wskazuje, jak podatny jest organizm na przeciążenia, choroby i urazy oraz jak szybko jest w stanie zregenerować się po ich wystąpieniu.
Od naszej odporności fizycznej zależy więc to, jak często będziemy chorować, ale także jak dotkliwie odczujemy objawy oraz jak szybko wrócimy do zdrowia i równowagi.
Do pewnego stopnia możemy wpływać na swoją odporność fizyczną, przede wszystkim poprzez swoje wybory związaną z ogólną higieną życia – podstawą jest zdrowy i wystarczająco długi sen, odżywcza dieta oraz regularna aktywność fizyczna.
Odporność psychiczna w praktyce
Podobnie, jak odporność fizyczna chroni nas przed urazami ciała, tak odporność psychiczna chroni przed urazami naszą psychikę.
To właśnie od odporności psychicznej zależy, jak radzimy sobie z trudnymi wydarzeniami życiowymi, jak reagujemy na zmiany i niepewność, w jaki sposób podchodzimy do problemów i wyzwań – a także, w jaki sposób i w jakim tempie odzyskujemy równowagę psychiczną po sytuacjach trudnych lub traumatycznych.
Odporność emocjonalna (którą możemy uznać za element odporności psychicznej), to przede wszystkim umiejętność regulowania własnych emocji, szczególnie w sytuacjach stresowych.
Odporność emocjonalna pozwala nam odczytywać sygnały, które emocje wysyłają, ale pozwala też tymi emocjami zarządzać (zamiast, jak to się popularnie mówi, dać się emocjom ponieść).
Ludzie odporni psychicznie nie doświadczają mniejszego cierpienia, smutku lub niepokoju niż inni ludzie.
Zamiast tego mają arsenał umiejętności i siły na to, aby radzić sobie z takimi trudnościami w sposób, który sprzyja spokojowi (a nawet sile i wzrostowi).
Zamiast popadać w rozpacz lub ukrywać się przed problemami za pomocą niezdrowych strategii radzenia sobie, odporni psychicznie ludzie mierzą się z trudnościami życiowymi, a drobne niepowodzenia nie zaburzają przebiegu ich życia.
Na odporność psychiczną także możemy do pewnego stopnia wpływać!
O tym, jak to skutecznie zrobić, dowiesz się z dalszej części tego artykułu.
Bezpłatny test online – sprawdź czy cierpisz na lękiJak zachowuje się człowiek odporny psychicznie? Cechy ludzi odpornych psychicznie
Odporni ludzie często mają wiele różnych cech, które pomagają im sprostać wyzwaniom życia. Niektóre oznaki odporności psychicznej, to:
- Skuteczna regulacja emocji: czyli umiejętność zarządzania emocjami, nawet w obliczu stresu.
Nie oznacza to, że osoby odporne nie doświadczają takich emocji, jak złość, smutek czy strach.
Oznacza to, że uznają, że te uczucia są tymczasowe i ich najważniejszą rolą jest udzielanie informacji (na przykład o zagrożeniu), można natomiast nimi zarządzać, dopóki nie przeminą. - Poczucie kontroli: odporni psychicznie ludzie mają zwykle wewnętrzne umiejscowienie kontroli, czyli czują, że mają moc wpływania na to, jak potoczy się ich życie.
W przeciwieństwie do tego, osoby o zewnętrznym umiejscowieniu kontroli mają poczucie, że są biernymi postaciami w swoim życiu, a co ma się wydarzyć i tak się wydarzy, niezależnie od ich starań. - Umiejętności rozwiązywania problemów i optymizm: gdy pojawiają się problemy, odporni ludzie patrzą na sytuację racjonalnie i próbują znaleźć rozwiązania, które coś zmienią.
Mają tendencję do skupienia się na tych elementach rzeczywistości, które da się kontrolować (na przykład własne zachowanie), zamiast tracenia energii na próbę kontrolowania tego, czego nie da się kontrolować (np. wypadki losowe, zachowania innych ludzi). - Samoakceptacja: kolejną oznaką odporności psychicznej jest okazywanie akceptacji i współczucia samemu sobie.
Odporni ludzie traktują siebie życzliwie, zwłaszcza wtedy, gdy jest im ciężko. - Wsparcie społeczne: odporni psychicznie ludzie dostrzegają znaczenie wsparcia i nie boją się prosić o pomoc wtedy, gdy jej potrzebują.
- Poczucie własnej wartości: ludzie odporni psychicznie mają silne przekonanie o tym, że są ważni i wartościowi, dostrzegają zarówno swoje wady, jak i zalety i nie uważają się za gorszych, ani lepszych od innych ludzi.
Wiedzą, że mają prawo do błędów i nie ujmuje im to.
Taka postawa chroni ich przed urazami związanymi z negatywnymi komentarzami innych osób, lękiem przed oceną, czy powstrzymywaniem się od próbowania nowych rzeczy.
Co wpływa na odporność psychiczną?
Niektórzy ludzie są z natury odporniejsi niż inni, a wrodzone cechy ich osobowości (takie jak temperament) pomagają im pozostać niewzruszonymi w obliczu wyzwań.
Jednak nie oznacza to, że odporność psychiczna jest nam przy urodzeniu dana raz na zawsze!
Odporność psychiczna jest wynikiem interakcji cech wewnętrznych i zewnętrznego środowiska.
Duży wpływ na odporność psychiczną ma najbliższe otoczenie – czyli zachowania i postawy osób, przy których przyszło nam się wychowywać i spędzać najwięcej czasu.
Osoby odporne psychiczne zwykle mają sieć wsparcia w postaci rodziny i przyjaciół.
Osoby nieodporne psychiczne często mają bagaż negatywnych doświadczeń, na przykład związanych z zaniedbywaniem ich potrzeb w czasie dzieciństwa.
Wreszcie, na odporność psychiczną możemy wpływać sami poprzez pracę nad samym sobą.
Świadome obserwowanie siebie, stosowanie technik (o których bliżej przeczytasz za chwilę), praca z psychoterapeutą i poświęcanie czasu oraz uwagi na autorefleksję mają nieoceniony wpływ na to, jak kształtuje się nasza odporność psychiczna.
Jak trauma wpływa na odporność psychiczną?
Mówi się „co nas nie zabije, to nas wzmocni” – ale nie zawsze twierdzenie to znajduje podparcie w prawdzie.
Wpływ traumy na dalsze życie zależy od wielu czynników, w tym cech charakteru, poziomu odporności psychicznej i rodzaju doświadczonej traumy.
Osoby z silnym wsparciem i sporymi zasobami odporności psychicznej faktycznie mają szansę wyjść z traumy bez szwanku, a nawet silniejsi.
Często realizuje się jednak inny scenariusz – trauma, szczególnie przeżyta w samotności, bez sięgnięcia po pomoc, może negatywnie wpływać na odporność psychiczną i na jakość dalszego życia.
Możliwe jest także rozwinięcie z tego powodu zaburzeń zdrowia psychicznego (takich, jak na przykład depresja, czy zespół stresu pourazowego).
Jak stać się bardziej odpornym psychicznie? Jak wychować odporne psychicznie dziecko?
Choć nie mamy wpływu na to, z jakim zestawem genetycznych cech się urodzimy i w jakim środowisku przyjdzie nam dorastać, odporność psychiczna jest czymś, nad czym możemy pracować na każdym etapie życia.
Rodzice mogą również pomóc swoim dzieciom stać się odpornymi psychicznie (a nawet odgrywają w tej kwestii kluczową rolę).
Jak więc wzmocnić psychikę? Jak zbudować swoją siłę psychiczną?
Przeformułuj negatywne myśli
Odporni ludzie są w stanie realistycznie spojrzeć na negatywne sytuacje, w sposób, który nie koncentruje się na rozmyślaniu nad kwestiami, na które i tak nie mamy wpływu.
Zamiast negatywnych schematów myślenia warto pracować nad bardziej produktywnymi myślami – wyrób w sobie nawyk oceniania, na co w danej trudności masz wpływ, a na co nie.
Takie rozróżnienie pomoże Ci skupić myśli na tym, co faktycznie możesz zrobić, aby poprawić swoją sytuację, zamiast dołować się wymyślaniem negatywnych scenariuszy, na których realizację nie masz wpływu.
Podejście to można również wykorzystać, aby pomóc dzieciom nauczyć się, jak lepiej radzić sobie z wyzwaniami.
Zachęć dziecko, aby myślało o wyzwaniach w bardziej pozytywny, pełen nadziei sposób.
Gdy zgłasza Ci problem, zamiast okazywać zmartwienie lub wyręczać dziecko w jego rozwiązaniu, wspólnie zastanówcie się, co ono samo mogłoby zrobić, aby uporać się z problemem.
W ten sposób, zamiast tkwić w pętli negatywnych emocji, dziecko może nauczyć się postrzegać te wydarzenia jako okazję do stawiania sobie wyzwań i rozwijania nowych umiejętności.
Szukaj wsparcia
Rozmowa o trudnościach życiowych nie sprawi, że znikną, ale dzielenie się nimi ze wspierającym przyjacielem lub ukochaną osobą może przynieść ulgę i dodać otuchy.
Omawianie spraw z bliskimi może również pomóc uzyskać wgląd w stojące przed nami wyzwania, a nawet wymyślić nowe pomysły na zarządzanie nimi.
Naucz się radzić sobie ze stresem
Budowanie zdrowych nawyków radzenia sobie ze stresem jest skutecznym sposobem na zwiększenie ogólnej odporności.
Warto mieć w pamięci listę przetestowanych metod, które działają w Twoim przypadku na obniżenie poziomu stresu.
Lepiej radząc sobie z codziennym stresem, zachowujesz większą odporność i siłę na kolejne wyzwania – dokładnie tak samo, jak dbając o zdrowie organizmu na co dzień, masz więcej siły i energii.
Nawyki te mogą obejmować zachowania, które poprawiają ogólny stan zdrowia, takie jak wystarczająca ilość snu i ćwiczenia, a także określone techniki radzenia sobie ze stresem, które należy podjąć w trudnych chwilach.
Przy odrobinie praktyki zarówno dorośli, jak i dzieci mogą nauczyć się i opanować te umiejętności.
Zastosowanie ich w przypadku mierzenia się z problemem pozwala spojrzeć na sprawę spokojniej i bardziej racjonalnie – co zwiększa szanse na wymyślenie rozwiązania.
Podsumowanie
Chociaż niektórzy ludzie są bardziej naturalnie odporni, to odporność psychiczną można samodzielnie wzmocnić. Jeśli masz trudności z radzeniem sobie z wyzwaniami, nie bój się zgłosić się po pomoc. Nawet osoby odporne psychicznie, niedoświadczających zaburzeń potrzebują czasem wsparcia, a częścią siły psychicznej jest także umiejętność zgłoszenia się po pomoc i skorzystania z niej.
Źródła
- Ryś, M., & Trzęsowska-Greszta, E. (2018). Kształtowanie się i rozwój odporności psychicznej. Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio, 34(2), 164-196.
- Sikorska, I. (2017). Odporność psychiczna w ujęciu psychologii pozytywnej: edukacja i terapia przez przygodę. Psychoterapia, (2 (181)).
- Pilecka, W. (2009). Odporność psychiczna jako wyznacznik zdrowia.
- Franczok-Kuczmowska, A. (2022). Znaczenie odporności psychicznej w okresie dorosłości. Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio, 3, 51.
- Grzegorzewska, I. (2011). Odporność psychiczna dzieci i młodzieży–wyzwanie dla współczesnej edukacji. Teraźniejszość–Człowiek–Edukacja, 14(1 (53), 37-51.
Moja córka wpadła w nerwicę. Fobia szkolna, napady lękowe…
Nie wiem co robić bo nie jest to spowodowane szkołą samą w sobie. Nie wymagamy wysokich stopni, dużo rozmawiamy, wspieramy, ale to nie wystarczyło. Córka nie udźwignęła rywalizacji między koleżankami, do tego czuła się odrzucona, choć wychowawczyni twierdzi że jest lubiana.
Moje dziecko ma dopiero 9 lat!
Od tygodnia ma ataki paniki! Nie jest w stanie wyjść z domu! Nie wiem co robić.