Dojrzewanie może być zarówno czasem dezorientacji, jak i odkrywania. Okres przejściowy, między dzieciństwem a dorosłością i niezależnością przynosi wiele pytań. Czy wiesz, jakie są problemy nastolatków? Jakie zmiany i dylematy ich dotyczą?
Naście lat – okres przejściowy
Wychodzenie z dzieciństwa może naturalnie prowadzić do niepokoju związanego z własnym rozwojem. Zmienia się ciało, ale też potrzeby, zainteresowania i środowisko dookoła.
Łagodny lęk jest naturalny, ale należy pamiętać, że w okresie dojrzewania pojawiają się także poważne problemy ze zdrowiem psychicznym. Dlatego warto ułatwić nastolatkom dorastanie, na przykład poprzez wcześniejsze przygotowanie ich na to, co nadejdzie.
Celem dorastania jest psychologiczne i społeczne przekształcenie dziecka w młodego dorosłego. Zerwanie z dziecięcym przywiązaniem pozwala dzieciom uzyskać wolność i odpowiedzialność, rozwijać niezależność oraz ustanowić własną, niepowtarzalną tożsamość.
Zmiany w ciele
Bez nastoletniej burzy hormonalnej normalny rozwój fizyczny i seksualny nie byłby możliwy. Na początku dojrzewania mózg uwalnia hormony, które u dziewcząt aktywują jajniki, aby rozpoczęły produkcję estrogenu, a u chłopców nakazują jądrom rozpoczęcie produkcji testosteronu.
W ciele nastolatka zaczynają zachodzić zauważalne zmiany:
- chłopcy i dziewczęta rosną, a także przybierają na wadze,
- dziewczęta zaczynają mieć miesiączki, rosną im piersi, zaokrąglają się biodra,
- chłopcy rozwijają większe narządy płciowe i doświadczają ich działania (np. poprzez polucje nocne – mimowolne wytryski nasienia),
- pojawia się owłosienie na nogach, pod pachami i na narządach płciowych,
- mogą uwalniać się silniejsze zapachy ciała, może też pojawić się trądzik lub inne problemy skórne.
Szalejące hormony nastolatków wpływają także na ich nastrój.
Wahania nastroju, których doświadczają nastolatki, są spowodowane fluktuacjami estrogenu, progesteronu i testosteronu – hormonów płciowych. Te same nastoletnie hormony będą również wpływać na sposób, w jaki myślą o randkach i seksie. Nastolatki stają się znacznie bardziej zainteresowane seksem, czasami nawet aż do granic obsesji.
Co więcej, same zmiany w ciele (np. przybieranie na wadze, trądzik) mogą być poważnym czynnikiem stresu i podkopania samooceny u dorastającego człowieka.
Trudno jest wyobrazić sobie, że twoje ciało i umysł są kontrolowane przez siły natury, zamiast kierować się własnymi decyzjami. Wiele nastolatków uważa, że zmiany, których doświadczają z powodu nastoletnich hormonów, są dziwne lub nienaturalne.
W rzeczywistości prawie wszystko, przez co nastolatki przechodzą w okresie dojrzewania, jest normalną częścią ich rozwoju. Jednak rodzicom może być trudno pamiętać, że dawno temu doświadczali dokładnie tych samych uczuć, co obecnie ich nastoletnie dzieci.
Rówieśnicy
W okresie dojrzewania rówieśnicy stają się niezwykle ważnym punktem. Ku rozpaczy rodziców, nastolatek może chętniej kierować się myśleniem opartym o to „co powiedzą koledzy”, a nie „co pomyśli mama”.
Niestety, nie zawsze życie w społeczności nastolatków jest usłane różami. Zdarzają się także trudne sytuacje, jak na przykład:
- presja rówieśnicza,
- wykluczenie,
- znęcanie się,
- plotki.
Odrzucenie boli. Chociaż wykluczenie nie jest tak widoczne jak zastraszanie, prowadzi ofiary do jeszcze większego wycofania się.
Doktor Dan Olweus, psycholog z Norwegii, definiuje nękanie w szkole jako „powtarzające się negatywne, oparte na złych intencjach zachowanie jednego lub więcej uczniów skierowane przeciwko uczniowi, który ma trudności z obroną siebie. Większość prześladowań występuje bez widocznej prowokacji ze strony ucznia, który jest narażony”.
Badania psychologiczne obaliły kilka mitów związanych z zastraszaniem, w tym jeden, według którego prześladowcy są zazwyczaj najbardziej niepopularnymi uczniami w szkole.
Badanie przeprowadzone w 2000 roku przez psychologa dr Philipa Rodkina i współpracowników z udziałem chłopców z klas od czwartej do szóstej wykazało, że bardzo agresywni chłopcy mogą być jednymi z najpopularniejszych i najbardziej powiązanych społecznie dzieci w klasach podstawowych, co widzą ich koledzy, a nawet nauczyciele.
Innym mitem jest to, że twardzi i agresywni prześladowcy to w zasadzie niespokojne i niepewne osoby, które wykorzystują zastraszanie jako sposób na zrekompensowanie niskiej samooceny.
Korzystając z wielu różnych metod, Olweus stwierdził, że nie ma poparcia dla takiego poglądu. Większość prześladowców miała przeciętną lub lepszą od przeciętnej samoocenę.
Znęcanie się środkami fizycznymi jest mniej powszechne wśród dziewcząt, które zazwyczaj stosują bardziej subtelne i pośrednie sposoby nękania, takie jak wykluczenie kogoś z grupy, rozpowszechnianie plotek i manipulowanie relacjami przyjaźni.
Takie formy zastraszania z pewnością mogą być równie szkodliwe i dokuczliwe, jak bardziej bezpośrednie i otwarte formy ataków.
Pierwsze miłości (i rozstania)
Ach, miłość. To, co przyprawia o omdlenia i motyle w brzuchu, a jednocześnie to, co sprawia, że chcemy wyrywać sobie włosy i krzyczeć.
Wszyscy szukamy miłości, pomimo jej wzlotów, upadków i nieprzewidywalności. Młodzi, starzy, mężczyźni, kobiety, homoseksualiści i heteroseksualiści – praktycznie każdy chciałby stabilnego i pełnego miłości związku z romantycznym partnerem.
Jako dzieci doświadczamy miłości w postaci bezwarunkowej opieki ze strony naszych rodziców. To rzeczywiście jest miłość, ale czy ta koncepcja zmienia się, gdy się starzejemy? Kiedy stajemy się nastolatkami, czy jedna forma jest zastępowana przez inną?
Romantyczna miłość to w zasadzie intymność z dodatkowym atutem pociągu seksualnego i namiętnego zaangażowania. Większość badaczy twierdzi, że zamiast kogoś zastępować lub tracić na znaczeniu, w miarę jak się starzejemy i rozszerzamy naszą sieć społeczną, do starych dodaje się nowe cele dotyczące intymności i uczucia.
Randkowanie
Wielu rodziców zastanawia się, czy i kiedy pozwolić swojemu nastolatkowi na rozpoczęcie randek.
W minionych pokoleniach randkowanie w szkole średniej lub na studiach, przynajmniej dla niektórych, spełniało bardzo specyficzną funkcję: wybór partnera. Dzisiejsze małżeństwa, niedość, że rzadsze, to zawierane są znacznie później. Randki dla uczniów szkół średnich nabrały teraz zupełnie nowego znaczenia.
W dzisiejszym świecie randkowanie w okresie dojrzewania nie ma jedynie na celu wyboru życiowego partnera. Randkowanie stało się raczej wprowadzeniem do świata intymności, ról w związkach, eksperymentów seksualnych i romantycznej miłości. To prawie jak „ćwiczenie” bycia w związku.
Najczęściej randkowanie we wczesnym okresie dojrzewania wiąże się z wymianą danych kontaktowych (np. SMSy lub obserwowanie się na portalach społecznościowych), widywanie się w szkole i poza nią, a może nawet trzymanie się za ręce.
W wieku piętnastu lub szesnastu lat nastolatki zbliżają się do bardziej znaczących związków romantycznych; a w wieku siedemnastu lub osiemnastu lat zaczynają myśleć o swoich romantycznych związkach w znacznie głębszy, bardziej dojrzały i długoterminowy sposób. Starsze nastolatki zwykle tworzą bardziej dorosłe wersje romantycznej miłości i przywiązania.
Pomimo częstej niechęci i strachu rodziców, że„dzieci” zapuszczają się w wielki, przerażający świat randek, miłości i seksu, randkowanie tak naprawdę pomaga stać się zdrowym, dojrzałym, poinformowanym człowiekiem, zdobywającym doświadczenia i uczącym się być dobrym partnerem w przyszłości.
Randki nie tylko pomagają nastolatkom w uzyskaniu autonomii od rodziców, ale także sprzyjają rozwojowi tożsamości płciowej, pomagają im poznać siebie i swoją rolę jako partnera romantycznego.
Szukanie samego siebie
Czas bycia nastolatkiem narzuca też wiele wyborów – trzeba określić kierunek swojego rozwoju (np. profil szkoły, czy kierunek studiów), wizję na życie zawodowe, czy wybór miejsca do życia. Te wszystkie niezwykle ważne decyzje, mające długoterminowe skutki, są podejmowane w atmosferze szalejących hormonów, wzlotów i rozczarowań wieku młodzieńczego.
Wiele schorzeń psychicznych, z którymi borykają się dorośli, zaczyna objawiać się w okresie dojrzewania. Nastolatki mogą zmagać się z lękiem, depresją i innymi formami cierpienia.
Trudno jest określić, kiedy problem zasługuje na uwagę kliniczną, ale w razie wątpliwości najlepszym rozwiązaniem jest skierowanie zapytania do doradcy szkolnego lub innego psychologa.
Istotnym zagadnieniem w czasie młodzieńczym jest budowanie silnej i wysokiej samooceny.
Poczucie własnej wartości ma ogromny wpływ na praktycznie każdą dziedzinę życia, w tym między innymi na:
- umiejętność asertywnej komunikacji,
- dbanie o siebie, nie krzywdząc przy tym innych,
- tworzenie zdrowych związków,
- motywację i determinację w osobistym rozwoju,
- poczucie sprawczości i chęć spełniania swoich celów i marzeń.
Więc czym jest poczucie własnej wartości? Nie można go wizualnie zbadać, dotknąć fizycznie lub bezpośrednio obserwować. Podobnie jak pojęcia takie jak „inteligencja” czy „sumienie”, samoocena jest abstrakcyjną koncepcją psychologiczną stworzoną w celu opisania części ludzkiej natury osoby. O jego istnieniu i użyteczności wnioskuje się na podstawie działań i wyrażeń uznawanych za dowód jego obecności.
Tak jak rozwiązanie problemu można uznać za dowód inteligencji lub postępowanie w zgodzie z przekonaniami etycznymi można uznać za dowód sumienia, tak naleganie na traktowanie uczciwie lub z szacunkiem może być uznawane za dowód poczucia własnej wartości.
Kiedy nastolatek poświęca swoją tożsamość tylko jednej części życia – posiadaniu przyjaciół, uprawianiu sportu, osiągnięciom w nauce – wtedy każda porażka w wybranym obszarze sprawia, że szacunek do samego siebie spada.
Aby utrzymać stałe dobre samopoczucie podczas wzlotów i upadków w okresie dojrzewania, pomocne jest posiadanie wielu solidnych filarów samooceny.
Pokusy
Nadużywanie narkotyków i alkoholu zawsze stanowiło poważny problem dla wielu młodych ludzi. Jest to temat głośny – co chwilę można usłyszeć o narkotykach sprzedawanych pod szkołą, upijaniu się na imprezach, czy ryzykownym przygodnym seksie na festiwalach.
Przejście z dziecka w dorosłego może być niezwykle trudne dla wielu nastolatków. Wraz z problemami emocjonalnymi i presją rówieśników, łatwość dostępu do narkotyków i alkoholu zawsze będzie przedmiotem troski rodziców i nauczycieli.
Najważniejszy wpływ na zachowania seksualne dziecka ma rodzina. W szczególności twoje rodzicielstwo przygotowuje grunt pod decyzje seksualne, które podejmą twoje dzieci.
Stopień, w jakim traktujesz swoje dzieci z szacunkiem i życzliwością oraz wzorujesz się na moralnym i rozważnym zachowaniu, odpowiada ich zdolności do traktowania siebie i innych z szacunkiem i życzliwością, a także ich pragnieniem bycia moralnym i rozważnym.
W jaki dokładnie sposób rodzice wpływają na wybory seksualne swoich nastolatków i wpływają na nie? W ciągu najbliższych kilku tygodni będę pisał serię artykułów o głównych teoriach psychologicznych, które będą próbowały odpowiedzieć na to pytanie. Omówimy:
Największą rolą rodziców i nauczycieli jest edukacja nastolatków w zakresie ryzyka, z jakim wiąże się alkohol, narkotyki, czy przygodny seks.
Ważne jest, aby stworzyć przestrzeń, w której nastolatek może zadawać własne pytania, zamiast polegać na niekoniecznie prawdziwych informacjach przekazywanych przez rówieśników.
Ryzyko samobójstwa
Samobójstwo nastolatków to poważny problem. Ale są znaki, na które trzeba uważać i źródła pomocy.
Przyczyny samobójstw obejmują czynniki psychologiczne, środowiskowe i społeczne. Choroby psychiczne są głównym czynnikiem ryzyka samobójstwa.
Ryzyko samobójstwa często występuje w połączeniu z okolicznościami zewnętrznymi, które wydają się przytłaczać zagrożone nastolatki, które nie są w stanie poradzić sobie z wyzwaniami wieku dojrzewania.
Przykładami stresorów są problemy z rówieśnikami, przemoc w rodzinie, dezorientacja dotycząca orientacji seksualnej, wykorzystywanie fizyczne i seksualne oraz bycie ofiarą zastraszania.
Samobójstwo jest zdarzeniem stosunkowo rzadkim i trudno jest dokładnie przewidzieć, które osoby z tymi czynnikami ryzyka ostatecznie popełnią samobójstwo. Istnieje jednak kilka możliwych znaków ostrzegawczych, takich jak:
- Mówienie o umieraniu – wszelkie wzmianki o umieraniu, znikaniu, skakaniu, strzelaniu do siebie lub innych rodzajach samookaleczenia.
- Niedawna strata bliskiej osoby: przez śmierć, rozwód, separację, zerwany związek.
- Zmiana osobowości – smutna, wycofana, poirytowana, niespokojna, zmęczona, niezdecydowana, apatyczna.
- Różnice w zachowaniu – niemożność skoncentrowania się na zadaniach.
- Zmiana wzorców snu – bezsenność, często z wczesnym przebudzeniem lub zasypianiem lub koszmary senne, czasem także nadmierna senność.
- Inne nawyki żywieniowe – utrata apetytu i masy ciała lub przejadanie się.
- Niska samoocena – poczucie bezwartościowości, wstyd, wszechogarniające poczucie winy, nienawiść do samego siebie.
- Brak nadziei na przyszłość – wiara w to, że rzeczy nigdy się nie poprawią lub że nic się nie zmieni.
Jak pomóc nastolatkowi w okresie dorastania?
Rodzice i inni opiekunowie mają do odegrania ważną rolę, pomagając nastolatkom gładko przejść przez burzliwy okres dojrzewania.
Najważniejszym zadaniem będzie wyposażenie dorastającego człowieka w odpowiednie psychologiczne „narzędzia”, dzięki którym poradzi sobie w momencie kryzysu. Takimi psychologicznymi „narzędziami” mogą być:
- solidna wiedza (np. na temat seksualności, ryzyka związanego z narkotykami itp.),
- silna i pozytywna samoocena,
- umiejętność rozładowania stresu,
- zdrowa relacja z rodzicami.
Oto kilka sposobów, dzięki którym możesz „wyposażyć” swoje dorastające dziecko w narzędzia, które pomogą im zmagać się z trudami dorastania.
Pozwól im radzić sobie samodzielnie
Opiekunowie mogą rozmawiać z dziećmi o tym, jak myślały o własnych stresujących sytuacjach i w jaki sposób radzili sobie z nimi. Jednak niech dzieci same rozwiązują problemy. Chęć rozwiązania problemów dziecka jest czymś naturalnym.
Ale kiedy rodzice wkraczają, aby rozwiązać każdą małą usterkę, ich dzieci nie mają szansy nauczyć się umiejętności samodzielnego radzenia sobie. Pozwól swoim dzieciom samodzielnie rozwiązywać już wczesne małe problemy, a nabiorą pewności, że poradzą sobie z większymi stresorami i niepowodzeniami.
Naucz szukania informacji
W XXI wieku wszyscy spędzają sporo czasu w internecie, gdzie mogą natknąć się na wątpliwe treści, przemoc lub presję rówieśniczą. Rodzice mogą pomóc, ucząc swoje dzieci, jak być świadomymi konsumentami cyfrowego świata.
Naucz dziecko krytycznego przyjmowania informacji (tego, że nie wszystko, co mówią w mediach, nie zawsze jest prawdą) i poszukiwania wiarygodnych informacji na własną rękę.
Pokaż, jak walczyć ze stresem
Na krótką metę stres może skłonić dziecko do wzmożonych działań. Jednak chroniczny stres jest inny. Pozostawiony bez kontroli długotrwały stres może przyczynić się do powstania długiej listy problemów ze zdrowiem fizycznym i psychicznym.
Stres u młodych ludzi nie zawsze wygląda jak stres u dorosłych. Ale podobnie jak dorośli, dzieci i nastolatki mogą znaleźć zdrowe sposoby radzenia sobie.
Młodzi ludzie i ich rodzice mogą wspólnie nauczyć się dostrzegać oznaki nadmiernego stresu i przy użyciu odpowiednich narzędzi radzić sobie z nim.
Wdrożenie zdrowych nawyków w młodym wieku (np. sport, sztuka, rozmowy, spacery), może zapobiec ucieczkom w niezdrowe reakcje na stres (np. używki, objadanie się, agresja).
Ćwiczenia dla samooceny
Wiesz już, że silna i wysoka samoocena to jedna z najważniejszych rzeczy, w jakie możesz wyposażyć swoje dziecko. Jak jednak tego dokonać?
Przede wszystkim promuj traktowanie samego siebie z szacunkiem i troską. Reaguj, gdy nastolatek mówi o sobie źle.
Po drugie, pomóż zauważać pozytywy – gdy mówimy dzieciom o naszej dumie i celebrujemy ich małe zwycięstwa, to pomagamy zwracać ich uwagę na takie pozytywy.
Podsumowanie
Radzenie sobie z problemami nastolatków może być trudne dla wszystkich zainteresowanych. Jednak rodziny na ogół odnoszą sukcesy w pomaganiu swoim dzieciom w osiąganiu celów rozwojowych – zmniejszając zależność od rodziców, jednocześnie stając się coraz bardziej odpowiedzialnymi i niezależnymi dorosłymi. Problemy nastolatków da się przezwyciężyć!
Źródła
- Sadowska-Mazuryk, J., Tomczuk-Ismer, A., Jakubczyk, A., & Wojnar, M. (2013). Picie alkoholu przez młodzież w kontekście okresu dojrzewania. Alkoholizm i Narkomania, 26(2), 167-185.
- Kochan-Wójcik, M., & Piskorz, J. (2010). Zmiany w zakresie postrzegania i oceny własnego ciała wśród kobiet od okresu dojrzewania do dorosłości. Psychologia rozwojowa, 15(3).
- Olweus, D. (1994). Bullying at school. In Aggressive behavior (pp. 97-130). Springer, Boston, MA.
- Rodkin, P. C., Farmer, T. W., Pearl, R., & Van Acker, R. (2000). Heterogeneity of popular boys: Antisocial and prosocial configurations. Developmental psychology, 36(1), 14.
- Bąbik, A., & Olejniczak, D. (2014). Uwarunkowania i profilaktyka samobójstw wśród dzieci i młodzieży w Polsce. Dziecko krzywdzone. Teoria, badania, praktyka, 13(2), 99-121.
- Pacewicz-Biegańska, J. (2013). Przemiany seksualności nastolatków. Przegląd Pedagogiczny, (2), 108-118.
- Mazur, J. (2014). Samoocena zdrowia. na tle wybranych uwarunkowań socjodemograficznych, 79.
