Ostra reakcja na stres wojenny – praktyczne porady

Tuż za naszą granicą, w Ukrainie, trwa wojna.

Stres wojenny dotyka ludzi nią bezpośrednio dotkniętych, ale też tych, którzy doświadczają jej pośrednio – poprzez obserwowanie przekazu medialnego, bliskość geograficzną czy kontakt z uchodźcami.

Czym jest ostra reakcja na stres i jak sobie radzić w sytuacji stresu wojennego?

Jak lepiej się adaptować do nowych warunków?

Jak pomóc innym w przejściu przez trudy pierwszych tygodni po traumatycznych wydarzeniach?

Ostra reakcja na stres: czym jest i jak ją rozpoznać?

Ostra reakcja na stres (ASD – acute stress reaction) to intensywna, uciążliwa i dysfunkcjonalna reakcja pojawiająca się wkrótce po kontakcie z wyjątkowo silnym stresorem i trwająca nie dłużej niż 4 tygodnie.

ASD należy do przejściowych zaburzeń adaptacyjnych, czyli nieprawidłowości w przystosowaniu się do nowej rzeczywistości po przeżytej traumie u osób, które dotąd nie przejawiały żadnych zaburzeń psychicznych.

W skrócie – zdarzenie traumatyczne przemija, ale jego przeżywanie pozostaje.

Ostra reakcja na stres – kryteria diagnostyczne według DSM V

• Dana osoba przeżyła zdarzenie traumatyczne, w którym były spełnione obydwa warunki:
  
  – osoba ta doświadczyła, była świadkiem lub miała styczność ze zdarzeniem/zdarzeniami, które wiązały się ze śmiercią, zagrożeniem życia, poważnymi obrażeniami lub zagrożeniem integralności cielesnej, własnej lub innych osób
  – reakcja tej osoby obejmowała strach, poczucie bezradności i przerażenie
  
• W trakcie przeżywania zdarzenia traumatycznego lub po, u osoby tej wystąpiły trzy (lub więcej) spośród następujących symptomów dysocjacyjnych:
  
  – Subiektywne odczucie odrętwienia, obojętności lub braku reaktywności emocjonalnej
  – Zmniejszenie świadomości własnego otoczenia (na przykład „bycie oszołomionym”)
  – Derealizacja
  – Depersonalizacja
  – Amnezja dysocjacyjna (to znaczy niezdolność przypomnienia sobie ważnych aspektów traumy).

• Zdarzenie traumatyczne jest nieustannie przeżywane na nowo przynajmniej na jeden z następujących sposobów:
  
  – poprzez nawracające obrazy, myśli, sny, złudzenia, przebłyski pamięci albo poczucie ponownego przeżywania doświadczenia traumatycznego; lub:
  – poprzez cierpienie emocjonalne pojawiające się na skutek ekspozycji na coś, co przypomina o zdarzeniu traumatycznym.

• Wyraźne unikanie bodźców, które przypominają o traumie (myśli, uczuć, rozmów, czynności, miejsc, ludzi).

• Wyraźne symptomy lęku lub zwiększonego pobudzenia (np. trudności z zasypianiem, drażliwość, słaba koncentracja, nadmierna czujność, przesadne reakcje na niespodziewane bodźce, niepokój ruchowy).

• Zaburzenia prowadzą do klinicznie istotnych poziomów cierpienia lub do upośledzenia funkcjonowania społecznego, zawodowego lub w innych ważnych dziedzinach albo stanowią przeszkodę w wykonywaniu niezbędnych zadań, na przykład utrudniają otrzymanie niezbędnej pomocy lub mobilizację osobistych zasobów (na przykład powiedzenie bliskim o doświadczeniu traumatycznym).

• Zaburzenia trwają co najmniej dwa dni, ale nie dłużej niż cztery tygodnie i występują w okresie czterech tygodni po zdarzeniu traumatycznym.

• Zaburzenia nie są bezpośrednim skutkiem stosowania substancji psychoaktywnej (na przykład narkotyku lub leku) lub schorzenia ogólnomedycznego, nie wyjaśnia ich lepiej krótkotrwałe zaburzenie psychotyczne i nie są po prostu nasileniem uprzednio istniejącego zaburzenia osi I lub II.

Jak sobie pomóc?

Pozostawienie poszkodowanego w ostrej reakcji na stres bez fachowej pomocy może doprowadzić do rozwinięcia się zespołu stresu pourazowego (PTSD). Dlatego należy działać od razu.

Obserwuj swoje ciało

Silną reakcję na stres najłatwiej zauważyć w swoim ciele. Spięte, obolałe, zmęczone bardziej niż zwykle ciało jest sygnałem, że przeżywasz duży stres nawet jeśli sobie tego nie uświadamiasz.

Zalecanymi sposobami radzenia sobie z napięciem w ciele (a przy okazji napięciem emocjonalnym) są: relaksacja (np. Schultza lub Jacobsona) i medytacja. Obie interwencje pozwalają skupić się na swoim odczuwaniu i poprzez rozluźnienie ciała dać sobie szansę na regulację emocji.

Mów o tym, co się z Tobą dzieje

Zauważaj czy się boisz, czy złościsz, czy czujesz smutek czy jakiś inny miks emocji. Znajdź kogoś z kim możesz się tym podzielić. Pamiętaj, aby nie zmuszać się do tego. Daj sobie czas. Ważne jest, żeby mówić o swoich odczuciach ze współczuciem i akceptacją.

W przetworzeniu stresu i traumy nie będzie pomocne mówienie w kółko tym jaka wojna jest straszna lecz skupienie się na swoim osobistym doświadczeniu i otwarte rozmawianie o tym, co się dzieje z nami samymi i czego doświadczyliśmy.

Zadbaj o rutynę, przewidywalność

To co daje ludziom poczucie bezpieczeństwa, to pewna struktura, przewidywalność. Zadbaj o to, aby najbliższe dni wyglądały podobnie.

Jedz regularnie, postaraj się chodzić spać i wstawać o określonych porach, zaplanuj sobie aktywności, zadania jakie masz do wykonania na każdy dzień. To pozwoli Ci poczuć, że masz wpływ, odzyskać kontrolę i powrócić do “normalności”.

EMDR – interwencja kryzysowa/psychoterapia traumy

Na początkowym etapie przeżywania ostrego stresu, pomoc specjalisty najczęściej nie jest konieczna, ale może okazać się bardzo pomocna, gdy objawy nie mijają wraz z upływem czasu, generując kolejne trudności w różnych obszarach życia.

Jeśli chodzi o pomoc specjalistyczną, to terapia EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocesing)  jest przebadaną naukowo i rekomendowaną przez WHO, Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne i Psychologiczne oraz Międzynarodową Organizację Stresu Traumatycznego jako skuteczna metoda leczenia zespołu stresu pourazowego.

EMDR może być również pomocna na etapie interwencji kryzysowej, sięgając po naturalne, mózgowe mechanizmy radzenia sobie, pozwalając przywrócić stan równowagi psychicznej u osób doświadczających traumy.

Terapia EMDR wykorzystuje naturalne zdolności, komunikację i współpracę między dwiema półkulami mózgu. Proces przypomina gojenie się rany. Kiedy mamy skaleczenie ciała, w którym tkwi jakiś odłamek, ciało obce, wówczas gojenie jest zablokowane.

W takiej sytuacji pomoc z zewnątrz pozwoli na odblokowanie i wznowienie procesu naturalnego gojenia i zabliźniania. Podobnie jest w przypadku urazów psychicznych. Większość urazów psychicznych “goi się” sama, a tam , gdzie ten naturalny proces napotka przeszkody, terapia EMDR ułatwi prawidłowe przetworzenie informacji i zagojenie rany.

Sesje interwencji kryzysowej EMDR mogą być prowadzone indywidualnie lub grupowo. Interwencja kryzysowa obejmuje od 3 do 6 sesji, trwających 90 min. w odstępie najlepiej co 2-3 dni.

Terapia EMDR w przypadku zespołu stresu pourazowego powstałego w wyniku pojedynczego zdarzenia, trwa ok. 12 sesji po 90 min., w odstępie co tygodniowym. Jako, że terapia EMDR jest uniwersalna, może być kierowana do różnych grup pacjentów, bez względu na wiek czy stan fizyczny.

Odpowiednio  przeszkolony do tego specjalista, terapeuta EMDR, zanim rozpocznie pracę z wydarzeniem urazowym, przygotowuje wcześniej pacjenta poprzez zadbanie o jego poczucie bezpieczeństwa.

Wykonuje się zestaw odpowiednio do tego opracowanych  ćwiczeń przygotowujących ciało i umysł pacjenta, do pracy z urazowymi doświadczeniami. Po tym etapie przystępuje się do leczenia traumy.

Umów się na sesję EMDR

Jak pomóc innym?

Daj czas

Na początek zaopiekuj się ludźmi, którzy doświadczyli traumy wojennej na najbardziej podstawowym poziomie: ogrzej, nakarm, zapewnij bezpieczeństwo.

Kiedy minie pierwszy szok, daj im czas na emocjonalne odnalezienie się nowej sytuacji: nie pospieszaj, nie wymagaj odpowiedzi, nie zmuszaj do przypominania sobie trudnych doświadczeń. Ale daj jasny sygnał – jestem tutaj i jeśli chcesz, to mi opowiedz, co się z Tobą działo.

Słuchaj, nie oceniaj, nie doradzaj

Przyjmij postawę słuchacza, który nie ma innych zadań poza byciem odbiorcą opowieści. Osoby, które doświadczają traumy wojennej nie chcą wiedzieć czy coś zrobiły Twoim zdaniem źle czy dobrze. Nie potrzebują też Twoich dobrych rad. Jeśli chcesz pomóc, to po prostu bądź.

Dzieciom daj kartki i kredki, niech rysują

Dzieciom łatwiej jest narysować, niż ubierać w słowa to, co przeżywają. Dorosłym zresztą czasem też. Pozwól im rysować. Nie oceniaj i nie komentuj obrazów, które powstają.

Z czasem, u osób, które zaczynają przetwarzać swoją traumę, obrazy stają się spokojniejsze i bardziej pogodne. Ale jest to proces, który może trwać tygodniami, a nawet miesiącami. Więc uzbrój się w cierpliwość i nie wymagaj, żeby zmiana nadeszła w określonym terminie.

EMDR – grupowa interwencja kryzysowa

Odbiorcami interwencji kryzysowej, poza osobami indywidualnymi, mogą być także grupy. 

Interwencję kryzysową grupy w nurcie EMDR można przeprowadzić u osób w stanie szoku, (nawet  pierwsze godziny, czy kilka dni po zdarzeniu) w celu stabilizacji i zmniejszenia poziomu pobudzenia.

Opiera się ona na ustrukturalizowanym, odpowiednio do tego opracowanym protokole, zaprojektowanym tak, aby ponownie, w adaptacyjny sposób przetworzyć urazowe wspomnienie oraz leczyć jak największą liczbę pacjentów w ramach tego samego doświadczenia wspierającego. Interwencja kryzysowa EMDS ma też:

• zmniejszać objawy
• wydobywać na światło dzienne te części doświadczenia, które są najbardziej traumatyczne, najczęściej przypominają się
• ułatwiać wyrażanie bolesnych emocji i zachowań, które wywołują poczucie winy, wstydu
• oferować wsparcie i empatię, ułatwiać radzenie sobie z obrazami związanymi z sytuacją urazową
• wzmacniać poczucie, że jest się w stanie zapanować nad niepokojącymi elementami traumatycznego doświadczenia.

Celem interwencji kryzysowej jest przywrócenie naturalnych zasobów radzenia sobie z bolesnymi doświadczeniami. Doświadczenie grupowe sprzyja uznaniu przez pacjentów, że skoro inni członkowie grupy odczuwają i zachowują się podobnie, to ich reakcje są normalne.

Aby grupowe doświadczenie interwencji kryzysowej mogło być pomocne, potrzebne jest od 3 do 6 sesji, w odstępie 2-3 dni. Sesje trwają w tym przypadku od 1,5 do 2,5 godz. i mogą odbyć się w dowolnym miejscu, np. w domu rodziny, w szkole, w przychodni.