Toksyczny związek – jak rozpoznać i co robić?

Naturalną częścią życia jest wchodzenie w związki – czasem są krótkie, czasem udaje nam się znaleźć towarzysza na całe życie. Jednak nie zawsze w związku czujemy się dobrze. Toksyczny związek może sprawiać, że życie traci kolor, a nawet zagrażać poczuciu własnej wartości. Tylko skąd mamy wiedzieć, że nasz związek jest toksyczny?

Toksyczny związek – jak wygląda?

Związki są tak różne, jak osoby, które w nie wchodzą. Czasem zupełnie zdrowa relacja może wydawać się kłótliwa, a toksyczny związek może kryć się pod maską pełnego szczęścia i spokoju.

Prawdziwym wyznacznikiem zdrowej relacji jest to, co kryje się głęboko pod powierzchnią widoczną dla osób postronnych. Zaufanie, poczucie bezpieczeństwa, samopoczucie obu partnerów – to w nich kryje się jakość związku.

Toksyczny związek to taki, który zamiast wspierać, niepokoi. 

Z pojęciem toksycznego związku łączy się też pojęcie toksycznego partnera (który wprowadza w związek zachowania i emocje negatywne, wpływające źle na drugą osobę). W toksycznym związku toksyczna może być jedna lub obie strony relacji.

Toksyczne zachowania w związku są często z natury szkodliwe, wyczerpują emocjonalnie i mogą niszczyć poczucie własnej wartości. Zachowania i postawy toksyczne obejmują między innymi:

• zazdrość,
• egoizm, 
• nieufność,
• przemoc (także psychiczną),
• brak szacunku,
• dominację,
• brak komunikacji.

Dla kontrastu – zachowaniami zdrowymi i wspierającymi w związku mogą być na przykład:

• szacunek,
• cierpliwość,
• współczucie,
• zaufanie,
• wybaczenie,
• otwarta komunikacja,
• kompromis.

Czy toksyczność jest świadoma?

Nie zawsze.

Czasem toksyczne zachowania i postawy mogą wynikać z zamierzonych działań na szkodę drugiej osoby (np. związanie się w celu wykorzystywania finansowego).

Czasem jednak toksyczne zachowania są efektem osobistych problemów jednej lub obu osób. Taka osoba może nie potrafić stworzyć zdrowego związku, a nawet nie zauważać własnej toksyczności.

Czy to ja jestem toksyczny?

Zawsze warto zastanowić się także nad własnym zachowaniem. Ponieważ toksyczne zachowania mogą wynikać nie ze złej woli, a z nieprzepracowanych problemów, często trudno zauważyć, że jest się częścią problemu.

Jeśli podejrzewasz, że Twój związek może być toksyczny – to dobry moment, by poświęcić chwilę także na przyjrzenie się własnym zachowaniom i postawom. Zastanów się nad tym, jak Ty traktujesz swojego partnera i jak przebiega Wasza wspólna codzienność.

Jeśli zauważysz niepokojące zachowania u siebie – spokojnie. Już sam fakt dostrzeżenia problemu jest bardzo dobrym objawem. Nasze zachowania zależą od nas i możemy je zmienić. Poproś partnera o wsparcie i wspólnie popracujcie nad tym, aby Wasz związek dawał Wam obojgu oparcie i radość.

Z czego wynika toksyczność partnera?

Jeśli zachowania toksyczne są zamierzone – sprawa jest jasna. Osoba toksyczna ma konkretny interes (np. finanse, status społeczny, wygodę), dla którego wchodzi związek. W końcu w związku stworzonym dla własnego interesu trudno o staranie o wspólne dobro, czy poświęcenie własnego komfortu na rzecz dobra partnera.

Osoba, która jest toksyczna w sposób niezamierzony, zazwyczaj boryka się z własnymi problemami, które uniemożliwiają jej stworzenie zdrowej, pozytywnej relacji. Powodami takiego stanu rzeczy mogą być na przykład:

• nieprzepracowane traumy,
• niezdrowa relacja z samym sobą (np. zaburzone poczucie własnej wartości),
• zaburzenia natury psychicznej (np. osoba z zaburzeniami lękowymi może ze strachu przed opuszczeniem lub zdradą być bardzo kontrolująca),
• brak doświadczenia pozytywnych relacji.

Pamiętaj – to, że Twój partner jest toksyczny nieświadomie i sam boryka się z problemami, nie znaczy, że Ty musisz te zachowania po prostu znosić. Nad związkiem toksycznym można pracować, a także masz prawo związek zakończyć, jeśli powoduje Twoje cierpienie.

Objawy toksycznego związku

Wiesz już, że toksyczne związki mogą wyglądać bardzo różnie. Czasem „toksyny” mogą bić po oczach i być oczywiste dla wszystkich dookoła – innym razem na powierzchni wszystko może wyglądać dobrze, a to w subtelnościach mogą kryć się urazy powoli zatruwające cały związek.

Mimo wszystko istnieje zbiór pewnych znaków ostrzegawczych, które wyraźnie sygnalizują, że w relacji pojawiają się problemy.

Odizolowanie

Jeden z partnerów powoduje odizolowanie drugiego partnera od jego bliskich (np. rodziny lub przyjaciół).

Oczywistym przykładem jest zakaz widzenia się z wszystkimi lub niektórymi osobami. Jednak próby odizolowania mogą się też przejawiać przez nastawianie Cię przeciwko Twoim bliskim (np. wmawianie, że mają złe intencje), utrudnianie utrzymywania kontaktu, ciągłe odmawianie uczestniczenia w spotkaniach bez wyraźnego sposobu (np. partner nie chce spędzać żadnych świąt z Twoją rodziną), okazywanie niezadowolenia na wspomnienie o tych osobach.

Nieadekwatna zazdrość i kontrola

„Zdrowa” zazdrość jest jedynie dodatkiem do związku. Jeśli zależy nam na jakiejś osobie, to naturalnie możemy poczuć się zazdrośni, jeśli dużą część swojej uwagi poświęca komuś innemu. Jednak zdrowa zazdrość nie prowadzi do kontroli i złości.

Pierwszym wyznacznikiem nieadekwatnej i niezdrowej zazdrości jest to, w jakich sytuacjach występuje. Masz wrażenie, że partner jest zazdrosny o każdego? Wypomina każdą rozmowę z inną osobą i każdą minutę spędzoną bez niego? To poważny sygnał ostrzegawczy.

Bardzo złym objawem są też zachowania kontrolujące, takie jak sprawdzanie Twoich prywatnych wiadomości, decydowanie o tym, kiedy i z kim możesz rozmawiać, czy sprawdzanie wierności.

Toksyczna komunikacja

W toksycznym związku trudno o racjonalną, otwartą i wspierającą rozmowę z partnerem.

Wyraźnymi objawami komunikacji niewspierającej, szkodzącej związkowi jest:

• zatarta granica między tym, kiedy rozmawiacie „na poważnie”, a kiedy „tylko żartujecie”,
• dopuszczanie się kłamstw,
• częste sięganie po sarkazm i ironię,
• tłumaczenie raniących słów jako „żart”,
• wypieranie się swoich wcześniejszych słów,
• jednostronna komunikacja – niedawanie dojść drugiej osobie do głosu,
• przerzucanie odpowiedzialności (np. wmawianie nadmiernej wrażliwości),
• kłótliwość i częste podnoszenie głosu.

Dominacja

Zdrowy związek jest oparty na partnerstwie, w którym potrzeby obu osób są równie ważne.

Dominujący partner oczekuje, że jego potrzeby i zachcianki będą na pierwszym miejscu – nawet kosztem samopoczucia drugiego partnera. Przejawiać się to może w zabieraniu głosu (jeden partner głównie mówi, a drugi głównie słucha), w decyzjach dotyczących obu osób, czy nawet w tak prozaicznych kwestiach, jak wybór restauracji, czy sposobu spędzania wolnego czasu.

W skrajnych sytuacjach dominujący partnerzy potrafią kontrolować i dominować w praktycznie wszystkich sferach życia – decydują o tym, jak ich partner się ubiera, co robi, gdzie i z kim spędza czas, jaką pracę podejmuje, czy na co wydaje własne pieniądze.

Zaniedbywanie

Toksyczny partner nie uważa potrzeb partnera za priorytet. Można odnieść wrażenie, że czas na ich spełnienie nadejdzie dopiero wtedy, gdy sam będzie w pełni zadowolony.

Nie możesz doprosić się spełnienia obietnicy? Partner nie pamięta ważnych dla Ciebie spraw? A może wiecznie przewraca oczami, gdy wspominasz o tym, co Ci się nie podoba? To właśnie oznaki zaniedbywania potrzeb.

Czy Twój partner jest toksyczny? Sprawdź!

W ramach ćwiczenia myślowego przeczytaj poniższe pytania i zastanów się, czy czujesz, że problem toksycznego związku dotyczy także Ciebie.

• Mój partner/partnerka często zapomina o ważnych dla mnie datach.
• Czuję, że daję z siebie więcej, niż otrzymuję.
• Zwykle to ja muszę pójść na ustępstwo.
• Nie czuję do mojego partnera/partnerki zaufania.
• Muszę zachowywać ostrożność, żeby nie zdenerwować partnera/partnerki.
• Mój partner/partnerka często mnie krytykuje i ocenia.
• Nie mogę polegać na moim partnerze/partnerce.
• Często po rozmowie z partnerem/partnerką czuję się gorzej.
• Moje poczucie wartości się obniżyło od początku tego związku.
• Kłótnie to u nas codzienność.
• W naszym związku pojawia się szantaż emocjonalny, manipulacja i/lub agresja.

Związek z narcyzem

Osobowość narcystyczna charakteryzuje się egocentryzmem, brakiem empatii i przesadnym poczuciem własnej ważności.

Podobnie jak w przypadku innych zaburzeń osobowości, stan ten negatywnie wpływa na życie w różnych obszarach, w tym na związki, relacje społeczne, rodzinne i zawodowe.

Ludzie, którzy próbują stworzyć trwałą relację z osobą, która ma osobowość narcystyczną, mogą mieć trudności z radzeniem sobie z działaniami ukochanej osoby. Narcyzi często angażują się w szkodliwe lub wyzyskujące zachowania, które mają na celu przyciągnięcie uwagi, szacunku lub miłości innych.

Nie można jednak mylić narcyzmu z tak zwanym zdrowym egoizmem. To, że ktoś uważa swoje potrzeby za ważne oraz dąży do realizacji swoich pragnień, jest zdrowe – tak długo, jak nie krzywdzi swoim zachowaniem innych.

Wszystko o osobowości narcystycznej

Inwestycje, czyli dlaczego pozostajemy w toksycznych związkach

W wielu przypadkach mamy tendencję do pozostawania i wspierania toksycznego związku ze względu na „inwestycje”, jakich już dokonaliśmy. Po prostu szkoda nam wszystkiego tego, co już poświęciliśmy, aby teraz poszło to na marne.

Kilka rodzajów inwestycji utrzymuje nas w złych relacjach:

• emocjonalne: zainwestowaliśmy tak wiele emocji, tak bardzo płakaliśmy i się martwiliśmy, że czujemy, że nie możemy teraz tak po prostu odpuścić;
• społeczne: aby uniknąć wstydu i niewygodnych pytań, pozostajemy w związku;
• rodzinne: jeśli w związku obecne są dzieci, decyzje dotyczące związku są przyćmione przez ich potrzeby;
• finansowe: w wielu przypadkach partner kontrolujący i stosujący przemoc stworzył złożoną sytuację finansową, więc wiele ofiar pozostaje w toksycznym związku, czekając na poprawę sytuacji materialnej, która ułatwiłaby im odejście i oderwanie się;
• styl życia: ofiary toksycznych związków mogą nie chcieć stracić dotychczasowego stylu życia;
• intymność: toksyczny partner mógł zniszczyć poczucie własnej wartości, a nawet dopuścić szantażu emocjonalnego wykorzystującego intymność.

Czy toksyczny związek można naprawić?

Jeśli zauważysz, że związek jest toksyczny i chcesz rozwiązać ten problem, możesz podjąć kilka kroków, aby temu zaradzić.

Zauważenie problemu

Pierwszym krokiem do zarządzania toksycznym związkiem jest uznanie, że istnieje problem, który należy rozwiązać. 

Zwykle możesz wyczuć, kiedy coś jest nie tak i że coś musi się zmienić. Zidentyfikuj toksyczne zachowanie – wtedy łatwiej będzie zakomunikować je partnerowi.

Już sama reakcja na taką rozmowę powie Ci wiele o tym, jaka droga Was czeka. Jeżeli partner uparcie nie widzi problemu i nie zamierza dokonywać żadnych zmian, to być może warto zastanowić się nad wizją wspólnej przyszłości.

Postaw na jasną komunikację

Postaraj się używać precyzyjnego języka – skup się przy tym na zachowaniu (które można zmienić), a nie na samej osobie. Na przykład, zamiast mówić „jesteś kontrolujący/a” powiedz konkretnie „nie chcę, żebyś dotykał/a mojego telefonu bez mojej wiedzy”.

Dobrze byłoby, gdybyś wyrażał swoje uwagi w adekwatnym momencie. To znaczy – lepiej jest omawiać problemy „na gorąco” niż zbierać się na poważną rozmowę, w której zarzucisz partnera całą listą uwag (wtedy może poczuć się bezpośrednio atakowany).

Pamiętaj też, żeby nie stawiać partnera swoimi uwagami w niekomfortowej sytuacji. Takie rozmowy lepiej zostawić na moment, w którym będziecie sami. Jeśli wytkniesz partnerowi zachowanie, które Ci nie odpowiada w obecności innych osób, partner może poczuć się ośmieszony i zażenowany, co na pewno nie wpłynie pozytywnie na efekty rozmowy.

Weź odpowiedzialność

Nawet jeżeli masz pewność, że Twój partner zachowuje się toksycznie – nie oznacza to, że Ty jesteś zwolniony z pracy nad związkiem.

Może zdarzyć się, że Twój partner również będzie chciał powiedzieć Ci o Twoich zachowaniach, które są przez niego odbierane negatywnie. Bądź gotowy także na wzięcie odpowiedzialności za własne działania i podjęcie wysiłku. Koniec końców dobry związek jest efektem zaangażowania obu partnerów.

Zwróć uwagę na wszelkie zmiany

Pamiętaj – zmiany w zachowaniach następują powoli. Często działamy automatycznie i bez zastanowienia robimy rzeczy w wyuczony sposób. Zmiana myślenia i działania wymaga wysiłku – oraz czasu, aby wyrobić nowy nawyk.

Wspieraj partnera w zmianie i zauważaj podjęty wysiłek. Partner zawsze decydował o wszystkim, a tym razem zapytał Cię o zdanie i pozwolił Ci zadecydować o czymś, co dotyczy Was obojga? Choć możesz mieć poczucie, że tak „po prostu powinno być”, warto zaznaczyć, że doceniasz starania i chęć zmiany dotychczasowego działania.

Postaraj się zrozumieć

Jeżeli Twój partner stosuje toksyczne zachowania nieświadomie, warto zastanowić się, z czego to wynika i zająć się problemem u źródła.

Być może partner jest niepewny siebie? Może źle interpretuje Twoje słowa lub zachowania? A może jego działania są wynikiem Waszych przeszłych doświadczeń?

Głębsze zrozumienie partnera samo w sobie wzmacnia związek, a na dodatek łatwiej będzie Ci odnaleźć w sobie cierpliwość w oczekiwaniu na zmiany.

Nie odpuszczaj swoich granic

Bardzo często długotrwałe zaburzenie zdrowej dynamiki w związku wpisuje partnerów w pewne role. Jeżeli więc od długiego czasu Twój partner jest dominujący, istnieje duża szansa, że Ty automatycznie wchodzisz w rolę osoby podporządkowanej.

Jeśli oczekujesz zmiany, musisz wytrwale bronić swoich granic. Jeżeli raz powiesz o swoich oczekiwaniach, a przy kolejnej sytuacji bez słowa odpuścisz – wrócicie ponownie na stare tory działania.

Warto pamiętać, że asertywne wyznaczanie granic, nie oznacza od razu drogi do kłótni i zażartej walki o to, kto ma rację, a kto ma odpuścić. Asertywnie wyznaczone granice chronią Twoje dobro, nie wyrządzając krzywdy partnerowi.

Wychodzenie z toksycznego związku

Może zdarzyć się sytuacja, w której dojdziesz do wniosku, że tkwisz w toksycznym związku bez przyszłości. Być może pojawia się w Twojej głowie chęć jego zakończenia.

Oznaki wskazujące na to, że toksycznego związku nie da się uratować, to:

• niechęć partnera lub obu partnerów do zmiany,
• brak poprawy sytuacji mimo starań,
• wygaśnięcie miłości – czujesz, że się po prostu skończyła,
• przekroczenie granicy zaufania, której nie potrafisz wybaczyć (każdy ma tę granicę w innym miejscu – dla jednej osoby może być to zdrada, dla innej kłamstwo, a dla jeszcze innej coś zupełnie innego),
• partner świadomie Cię krzywdzi, jego toksyczne zachowanie jest celowe (dla własnej korzyści).

Jak przygotować się do opuszczenia związku? Jak przetrwać rozstanie z toksycznym partnerem?

Jeśli zdecydujesz, że związku nie da się uratować przed czyimś toksycznym zachowaniem, możesz pomóc sobie bezpiecznie odejść na kilka sposobów.

Poszukaj wsparcia emocjonalnego

Spróbuj otworzyć się przed bliskimi na to, przez co przechodzisz. Mogą być w stanie udzielić ci odpowiedniej porady albo zaoferować wsparcie, które da Ci siłę pozwalającą na opuszczenie związku. Czasem potrzebna jest bardzo przyziemna pomoc – na przykład zaoferowanie miejsca pobytu, jeśli planujesz wyprowadzić się z domu, który dzielisz z toksycznym partnerem.

Pomocy możesz poszukać też u specjalisty. Psychoterapeuta pozwoli Ci bezpiecznie ocenić sytuację i podjąć decyzję o rozstaniu, a także okaże wsparcie w emocjonalnym przejściu tego procesu i otrząśnięciu się po nim.

Trzymaj się swoich decyzji

Jeżeli podjąłeś ostateczną decyzję o zakończeniu relacji, to postaw przy tym wyraźną granicę.

Wahania, próby ponownych rozmów, rozdrapywanie ran – to wszystko może jedynie utrudnić sytuację i wyczerpać Cię emocjonalnie. Jeśli pozwolisz toksycznemu partnerowi na „jeszcze jedną rozmowę” albo „tylko krótkie spotkanie”, nim się obejrzysz, możesz tkwić znowu w tym samym problemie.

W przypadku toksycznych relacji często konieczne okazuje się całkowite ucięcie kontaktu z partnerem po rozstaniu – szczególnie jeżeli miałeś tendencję do ulegania jego manipulacjom.

Pielęgnuj swoją siłę

Toksyczny związek z pewnością odcisnął na Tobie swoje piętno. Aby przejść proces rozstania i w przyszłości być w stanie stworzyć nową, zdrową relację, warto od razu pracować nad poczuciem własnej wartości, asertywnością i wiarą w siebie.

Zacznij od zdrowej relacji z samym sobą. Dbaj o siebie tak, jak dbałbyś o najlepszego partnera. Zapoznaj się dobrze ze swoimi myślami i pragnieniami.

To, co bardzo dobrze wspiera nasze wewnętrzne poczucie siły, to zadbanie o niezależność i zaradność. Zaczynając od prostych rzeczy (jak zadbanie o własne finanse), poprzez styl życia (zapewniający zdrowe spełnienie wszystkich podstawowych potrzeb, aż po dbanie o własne szczęście (poprzez realizację swoich pasji i marzeń) – wszystko to może sprawić, że poczujesz się lepiej we własnej skórze.

Wyraź swoje emocje

Po wyjściu z toksycznego związku może pojawić się u Ciebie cała gama stanów emocjonalnych, czasem bardzo silnych. Od ulgi po złość. Od smutku po gniew. Od wyrzutów sumienia po ogromną radość.

Żadne z tych uczuć nie jest „złe” ani „dobre”.

Nie musisz oceniać swoich emocji. Nie musisz też ich wypierać ani się w nich zatracać. Warto natomiast dać sobie przestrzeń na ich bezpieczne wyrażenie. 

Podsumowanie

Toksyczny związek może niczym trucizna wkradać się w każdy zakątek życia i je zatruwać. Bark poczucia bezpieczeństwa, obniżona samoocena, poczucie bycia słabym i bezsilnym – to wszystko może być efektem niezdrowej relacji.

Nad toksycznym związkiem można pracować – wymaga to jednak niemałego wysiłku. Podjęcie decyzji o opuszczeniu toksycznego związku nigdy nie jest łatwe, ale może być decyzją konieczną do zawalczenia o własne szczęście.

Źródła

• Szust, M. Wpływ miłości rodzicielskiej, do partnera i samego siebie na życie człowieka.
• Cygan, A. (2013). Przemoc psychiczna wobec partnerki w związkach intymnych.
• Jankiewicz, J. TOXIC 2: Jak poradzić sobie z miłością, która Cię niszczy. Zlote Mysli.
• Dubiel, P. (2019). Uzależnienie emocjonalne jako patologia miłości. Acta Universitatis Nicolai Copernici Pedagogika, 38(2).
• Szczukiewicz, P. (2016). Narcyzm w diagnozie i terapii psychologicznej. Pedagogika: Badania, Dyskusje, Otwarcia, (7), 85-96.