Przejdź do treści

Współuzależnienie – czym jest i jak je leczyć?

współuzależnienie

Współuzależnienie – co to takiego?

Jak je rozpoznać?

Czy jestem współuzależniony?

A jeśli tak to co mogę zrobić?

Na wszystkie te pytania uzyskasz tutaj rzetelną i praktyczną odpowiedź.

Czym jest współuzależnienie?

współuzależnienie

Współuzależnienie to zjawisko polegające na wytworzeniu się niezdrowej, nieadaptacyjnej zależności osoby nieuzależnionej od osoby uzależnionej.

Zostało rozpoznane po raz pierwszy u członków rodziny osób uzależnionych od alkoholu.

Jednak nie ogranicza się jedynie do alkoholików.

Związek dwojga ludzi, w którym występuje współuzależnienie odznacza się występowaniem dysfunkcyjnych potrzeb u obu partnerów.

Jeden partner (osoba współuzależniona) w niezdrowy (nadmierny) sposób czuje się potrzebny, natomiast drugi partner wykorzystuje tę potrzebę, nadmiernie polegając na swoim partnerze.

Nie należy mylić współuzależnienia ze zdrową współzależnością w związku. To naturalne, że dwoje partnerów łączy się i polega na sobie w bezpieczny i odpowiedni sposób – w końcu to jeden z powodów, dla których wchodzimy w związki.

Związek romantyczny (na przykład małżeństwo) nie jest jedynym typem relacji, w której może wystąpić współuzależnienie.

Taki niezdrowy typ relacji może również wystąpić między rodzicami i dziećmi, innymi członkami rodziny, a nawet przyjaciółmi i współlokatorami.

Czym jest uzależnienie?

współuzależnienie

Abyśmy zgłębić problem współuzależnienia, najpierw należy dobrze zrozumieć czym jest samo uzależnienie.

Jak definiujemy uzależnienie?

Zasadniczą cechą uzależnienia od jest połączenie objawów poznawczych (to jak myślimy i postrzegamy), behawioralnych (to jak się zachowujemy) i fizjologicznych (to jak reaguje nasz organizm) wskazujących, że dana osoba używa danej substancji pomimo znacznych problemów z tego wynikających.

Przykład: ciągłe kupowanie i spożywanie alkoholu, pomimo wywołanych przez to problemów finansowych.

Objawy uzależnienia są dość podobne w przypadku różnych substancji.

Tak zwany „głód”, czyli silna subiektywna skłonność i potrzeba używania substancji, może być doświadczany przez większość (jeśli nie wszystkie) osoby z uzależnieniem od substancji.

W powyższej uproszczonej definicji mieszczą się wszystkie substancje uzależniające – alkohol, papierosy, leki, narkotyki. Czyli wszystko to, co fizycznie przyjmujemy do organizmu. Na tym jednak uzależnienia się nie kończą!

Co to uzależnienie behawioralne?

Uzależnienie behawioralne to uzależnienie nie od substancji, ale od wykonywania pewnych działań.

W tej kategorii możemy odnaleźć na przykład:

Praktycznie każdy obiekt uzależnienia, może się także stać obiektem współuzależnienia.

Współuzależnienie w ujęciu psychologicznym

Współuzależnienie jest w psychologii i psychiatrii terminem dość szerokim.

Możemy powiedzieć ogólnie, że współuzależnieniem nazywamy wszystkie zachowania osób będących w relacji z osobą uzależnioną, które wynikają z  tego uzależnienia (szczególnie te, które podtrzymują uzależnienie).

Jakie są etapy współuzależnienia?współuzależnienie

Czasem współuzależnienie jest traktowane jak proces. Wyróżnia się wtedy umowne etapy powstawania i stabilizowania współuzależnienia.

Należy jednak pamiętać, że wymienione etapy są jedynie kierunkowskazami, bo każda rodzina i każda jednostka będzie przejawiać uzależnienie i współuzależnienie w nieco inny sposób i z inną intensywnością. Niektóre rodziny i jednostki także całkiem pomijają niektóre fazy.

ETAP 1. Zaprzeczanie

Traktowanie nadużywania pewnej substancji lub zachowań partnera (które jeszcze nie są uzależnieniem) jedynie jako sytuacji przejściowej, którą można usprawiedliwić.

ETAP 2. Próby rozwiązania problemu

Podejmowanie różnego rodzaju interwencji mających na celu zapobieganie lub ograniczenie uzależnienia. Działania te powodują wiele emocji w rodzinie i często obejmują: rozmowy, prośby i groźby, wymuszanie obietnic, pilnowanie.

ETAP 3. Dezorganizacja i chaos

Etap ten nadchodzi i pogłębia się wraz z rosnącym uzależnieniem – partner osoby uzależnionej stopniowo rezygnuje z kontrolowania jej i koncentruje się na doraźnych problemach rodziny.

ETAP 4. Reorganizacja dotychczasowego stylu życia

Podejmowanie wszelkich działań mających na celu przywrócenie złudnego poczucia „normalności”.

ETAP 5. Próby ucieczki

Próby zakończenia związku (separacja, rozwód lub grożenie nimi) lub pozostanie przy uzależnionym przy jednoczesnym kontynuowaniu działań mających na celu zapanowanie nad uzależnieniem.

ETAP 6. Reorganizacja rodziny

Ustalenie nowego podziału obowiązków, nowej struktury życia rodzinnego – zarówno w sytuacji podjęcia decyzji o zakończeniu związku, jak i w sytuacji, gdy uzależniony zdecydował się na leczenie i abstynencję.

Kryteria diagnostyczne współuzależnienia

Jednym z najbardziej popularnych narzędzi diagnostycznych, do określania współuzależnienia, jest systematyka stworzona przez T. Cermaka.

Wedle niej, do rozpoznania współuzależnienia powinny być spełnione następujące kryteria diagnostyczne:

I. Poczucie własnej wartości osób współuzależnionych jest silnie zależne od zauważanej przez siebie zdolności do kontrolowania i wpływania na uczucia i zachowania swoje oraz innych osób (nawet mimo ponoszenia „klęski” w tym obszarze)

  • Osoba współuzależniona ma zniekształcony pogląd na to, które sytuacje leżą faktycznie w polu jej kontroli (na przykład: mimo kolejnych porażek, ma poczucie, że to od jej siły woli i wpływu zależy, czy uzależniony partner zapanuje nad uzależnieniem)
  • Samoocena osoby współuzależnionej jest niestabilna, ponieważ zależy ona od zaspokojenia potrzeb partnera
  • Występuje zaprzeczanie analogiczne, do zaprzeczania osoby uzależnionej (na przykład: partner uzależniony zaprzecza, że utracił kontrolę nad przedmiotem uzależnienia, a partner współuzależniony zaprzecza, że jest wobec tej sytuacji bezsilny)
  • Osoby współuzależnione ogólnie cechują się niskim poczuciem własnej wartości

II. Problemy z określeniem granic własnego „Ja” i odczuwanie silnego lęku

  • Osobie współuzależnionej ciężko określić, jakie są jej własne pragnienia i potrzeby, ponieważ przyjmuje za nadrzędne potrzeby i pragnienia partnera uzależnionego
  • Lęk w życiu osoby współuzależnionej wynika z jednej strony z obawy przed zatraceniem samego siebie (przez traktowanie partnera priorytetowo przed sobą), natomiast z drugiej, z obawy przed samotnością i opuszczeniem (stąd związek z osobą uzależnioną jest podtrzymywany)

Ponieważ relacja w której występuje współuzależnienie opiera się dwustronnie na dysfunkcyjnych potrzebach, związek taki jest bardzo trwały.

Do pewnego momentu partnerzy wzajemnie się „dopełniają” w spełnianiu swoich dysfunkcyjnych potrzeb (na przykład: partner uzależniony potrzebuje czuć się wyjątkowy, natomiast partner współuzależniony potrzebuje czuć się potrzebny)

Według autora tej systematyki, T. Cermaka, osoba współuzależniona przejawia przynajmniej trzy objawy z poniższej listy:

  • zaburzenia regulacji emocji (na przykład: tłumienie emocji, „wybuchy” niekontrolowanych emocji)
  • stany depresyjne
  • tendencje kompulsywne (tj. działania wynikające z wewnętrznego „przymusu”, mające na celu odzyskanie poczucia kontroli sytuacji)
  • stany lękowe
  • nadużywanie substancji (szczególnie często są to substancje uspokajające, na przykład tabletki nasenne)
  • zaburzenia psychosomatyczne (wynikające z ciągłego napięcia i stresu bóle i inne dolegliwości cielesne)
  • bycie ofiarą przemocy fizycznej lub nadużyć na tle seksualnym (obecnie lub w przeszłości)
  • trwanie w relacji z partnerem uzależnionym przez okres co najmniej 2 lat, nie szukając w tym czasie pomocy na zewnątrz (na przykład u specjalisty lub rodziny).
Więcej o stanach lękowych

Objawy współuzależnienia

J. Melibruda i H. Szczepańska są autorami nieco innego podejścia, do prezentowanego wyżej systemu T. Cermaka.

W ich podejściu współuzależnienie traktujemy jako jedna ze szczególnych form uzależnienia (przedmiotem uzależnienia jest partner i jego uzależnienie).

Według nich charakterystycznymi objawami współuzależnienia są:

  1. Skoncentrowanie swoich myśli i zachowań wokół zachowań partnera uzależnionego
  2. Ciągłe poczucie konieczności i obowiązku odciągnięcia uzależnionego partnera od obiektu jego uzależnienia (na przykład alkoholika od alkoholu)
  3. Coraz sztywniejsze i mniej różnorodne zachowania względem uzależnienia partnera (tzn. osoba współuzależniona zaczyna reagować za każdym razem podobnie i nieco nienaturalnie wobec przejawu uzależnienia swojego partnera)
  4. Nieudane próby przełamania typowych reakcji wymienionych w punkcie trzecim
  5. Wciąż podtrzymywana nadzieja na zapanowanie nad uzależnieniem partnera
  6. Zmiany intensywności reagowania na uzależnienie partnera
  7. Przykre stany emocjonalne w okresie abstynencji partnera (na przykład silny niepokój)
  8. Intensywność wymienionych w punkcie siódmym przykrych emocji zmniejsza się w momencie powrotu partnera do uzależnienia
  9. Poczucie, że relacja z partnerem uzależnionym nie może się zakończyć, mimo występowania momentów, w którym może pojawić się chęć odejścia od partnera
Wszystko o nerwicy lękowej

Współuzależnienie u dzieci

Współuzależnienie nie musi dotyczyć jedynie partnerów – może dotyczyć dowolnej osoby pozostającej w dość bliskiej relacji z uzależnioną osobą. Niestety osobami współuzależnionymi bywają także dzieci.

Wieloletnie funkcjonowanie i rozwijanie się u boku osoby uzależnionej pozostawia ślad w psychice młodego człowieka i zdaniem B. Wronowicza przyczynia się do powstania charakterystycznych objawów, takich jak:

  • poczucie odmienności
  • niska samoocena
  • zbyt poważne traktowanie samego siebie
  • ignorowanie własnych potrzeb emocjonalnych
  • branie odpowiedzialności za wszystko i za wszystkich
  • pracoholizm
  • reagowanie niepokojem, gdy sprawy wymykają się spod kontroli
  • nadmierną wrażliwość lub nadmierną obojętność
  • funkcjonowanie według zasady: „wszystko albo nic”
  • częste uleganie impulsom
  • brak zaufania i obawę przed nawiązywaniem bliskich związków
  • stałe poszukiwanie aprobaty
  • lęk przed odrzuceniem
  • poszukiwanie napięć i kryzysów, a następnie uskarżanie się na ich skutki

Czy jestem współuzależniony?

Jeżeli zastanawiasz się, czy Ty lub ktoś z Twojego bliskiego otoczenia jest współuzależniony, może być to już wystarczającym powodem do skonsultowania się ze specjalistą.

Pomocna może okazać się poniższa lista dwudziestu pytań, opublikowana przez Amerykańską Organizację Zdrowia.

Nie jest to test, który odpowie jednoznacznie, czy jesteś współuzależniony. Może jednak skłonić do refleksji nad funkcjonowaniem własnej relacji.

Postaraj się powoli i szczerze przed samym sobą odpowiedzieć na poniższe pytania:

  1. Czy milczysz (hamujesz własne zdanie), aby uniknąć kłótni?
  2. Czy nadmiernie martwisz się opiniami innych na Twój temat?
  3. Czy kiedykolwiek mieszkałeś z kimś uzależnionym?
  4. Czy kiedykolwiek mieszkałeś z kimś, kto cię bił lub poniżał?
  5. Czy opinie innych osób są dla Ciebie ważniejsze niż twoje własne?
  6. Czy masz trudności z dostosowaniem się do zmian w pracy lub w domu?
  7. Czy czujesz się odrzucony, gdy Twoi bliscy spędzają czas z przyjaciółmi?
  8. Czy wątpisz w swoją zdolność do bycia tym, kim chcesz?
  9. Czy czujesz się niekomfortowo, wyjawiając swoje prawdziwe uczucia i myśli innym?
  10. Czy kiedykolwiek czułeś się niewystarczający?
  11. Czy czujesz się jak „zła osoba”, kiedy popełniasz błąd?
  12. Czy masz trudności z przyjmowaniem komplementów lub prezentów?
  13. Czy odczuwasz zawstydzenie, gdy Twoje dziecko lub partner popełnia błąd?
  14. Czy uważasz, że ludzie w twoim życiu nie poradziliby sobie bez twojego ciągłego wysiłku?
  15. Czy chciałbyś, aby ktoś mógł ci pomóc w załatwianiu spraw?
  16. Czy masz trudności z rozmową z osobami sprawującymi władzę, takimi jak policja lub szef?
  17. Czy jesteś zdezorientowany tym, kim jesteś lub dokąd zmierzasz ze swoim życiem?
  18. Czy masz problem z odmówieniem na czyjąś prośbę o pomoc?
  19. Czy masz problem z proszeniem o pomoc?
  20. Czy bierzesz na siebie tak wiele rzeczy naraz, że nie potrafisz dokończyć żadnej z nich?

Jeśli na większość pytań odpowiedziałeś twierdząco – poszukaj pomocy specjalisty.

Jak możesz sobie pomóc

Pomoc dla osoby współuzależnionej

współuzależnienie

Współuzależnienie jest nierozerwalnie związane z uzależnieniem partnera od jakiś substancji lub działań, w związku z czym najlepsze efekty ma szansę przynieść równoległe leczenie osoby uzależnionej i współuzależnionej.

Jeżeli para uzależnionej i współuzależnionej osoby funkcjonuje w większej rodzinie (na przykład posiadają także dzieci), ważne jest, aby objąć terapią całą rodzinę. Zwiększa to szansę na powodzenie leczenia, a także zapobiega nawrotom dysfunkcyjnych zachowań.

Zorganizowane grupy samopomocy

Bardzo ciekawym i pozytywnym zjawiskiem, jest formowanie się coraz większej ilości grup wzajemnego wsparcia, zrzeszających osoby z podobnym problemem.

Grupy samopomocy alkoholików są szeroko znane, jednak nie tak wiele osób wie o grupach wsparcia osób bliskich osobom uzależnionym oraz grupy osób współuzależnionych.

Korzystanie z grup wzajemnego wsparcia ma wiele różnorodnych zalet:

  • pozwala na poszerzenie własnej wiedzy o wspólnym dla wszystkich członków grupy problemie (mądrość zbiorowa)
  • daje wsparcie emocjonalne i społeczne
  • pomaga w akceptacji własnego problemu
  • grupa może być samowystarczalna (opierać się jedynie na wzajemnej pomocy) co niweluje narastające dotychczas poczucie bezradności
  • poznanie różnych adaptacyjnych technik radzenia sobie z problemem, wypracowanych przez innych członków grupy (korzystanie z cudzych doświadczeń)
  • zaspokojenie potrzeby czucia się potrzebnym, dzięki udzielaniu wsparcia innym członkom grupy

Terapia i poradnictwo psychologiczne

W przypadku objawów współuzależnienia jako główną formę pomocy stosuje się psychoterapię.

W jej trakcie osoba współuzależniona jest edukowana na temat uzależnienia i współuzależnienia, poznaje i ćwiczy nowe, bardziej funkcjonalne zachowania, a także analizuje i wyzbywa się wcześniej przyjętych schematów dezadaptacyjnych.

Poradnictwo psychologiczne stosuje się wobec osób u których nie stwierdza się zaburzeń na tle psychicznym, a które jedynie potrzebują wsparcia specjalisty w krótkotrwałym kryzysie życiowym.

Bardzo ważne jest, aby w przypadku wystąpienia współuzależnienia w rodzinie, do specjalisty udała się zarówno osoba uzależniona jak i współuzależniona. Poza wzmocnieniem działania terapii uzależnionego, uchroni to też osobę współuzależnioną przed zapadnięciem na inne zaburzenia psychiczne, które mogłyby wyniknąć z długotrwałego współuzależnienia – mogłyby być to na przykład depresja, zaburzenia lękowe lub samo uzależnienie od substancji lub zachowań.

Wszystko o nerwicy lękowej

Podsumowanie

Współuzależnienie odnosi się do relacji między osobą uzależnioną a jego bliską osobą (na przykład partnerem).

Współuzależnienie możemy w uproszczeniu nazwać zależnością od potrzeb drugiej osoby lub kontrola nad nią, a także nadanie niższego priorytetu własnym potrzebom, przy jednoczesnym nadmiernym zaabsorbowaniu potrzebami innych.

Ważne jest, aby nie nazywać błędnie wszystkich poświęceń w relacji jako objawów współuzależnienia. Dobrą miarą „zdrowego dawania” jest to, że wspiera ono wzrost i samopoczucie zarówno siebie, jak i innych osób, podczas gdy współuzależnienie wspiera zależność, która hamuje rozwój.

Jak możesz sobie pomóc

3 komentarze do "Współuzależnienie – czym jest i jak je leczyć?"

Świetny artykuł, konkretnie i przejrzyście napisany. Każdy może zrozumieć. Brawo!

Odpowiedz

Bardzo przejrzysty i konstruktywny artykuł. Dziekije

Odpowiedz

Dla mnie duzo cenny i informacji swietnie napisany. Dziekuje

Odpowiedz

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Najnowsze artykuły