Zaburzenia adaptacyjne – czym są, jak sobie z nimi radzić

Zaburzenia adaptacyjne?

Stres, nawet bardzo silny staje się niestety powszechnym zjawiskiem.

Reagujemy na niego różnie i różnie sobie z nim radzimy.

Jednak jeśli stresujące wydarzenie powoduje znaczne cierpienie i utrudnia codzienne funkcjonowanie przez dłuższy czas, to może być to objaw zaburzenia adaptacyjnego.

Jego główne objawy to niepokój i trudność przystosowania się do nowej sytuacji w życiu.

Zapisz się na bezpłatną konsultację psychologiczną

Czym są zaburzenia adaptacyjne?

Zaburzenia adaptacyjne to nadmierna reakcja na możliwy do zidentyfikowania stresor w życiu.

Reakcja jest bardziej intensywna, niż można by się normalnie spodziewać i może prowadzić do znacznego pogorszenia funkcjonowania w życiu codziennym.

Zaburzenia adaptacyjne są dość powszechne. Odsetek osób zapadających na zaburzenia adaptacyjne waha się między 3% a 10%.

Szczególnie często diagnoza jest stawiana dzieciom i nastolatkom.

Nie ma istotnych różnic między częstością występowania zaburzenia u kobiet i mężczyzn.

Co ważne, przebieg i objawy tego zaburzenia mogą się znacznie różnić w zależności od uwarunkowań kulturalnych i przyjętych norm społecznych.

Wiadomo, że wszyscy napotykają stres – jednak niektórzy ludzie mają problemy z radzeniem sobie z nim.

Przyczyną może być wrażliwość na niektóre stresory, nagromadzenie wielu problemów lub nieumiejętność zdrowego rozładowania napięcia.

Niemożność adaptacji do stresującego zdarzenia może powodować poważne objawy psychiczne, a czasem nawet fizyczne.

Zaburzenia adaptacyjne mogą dotyczyć zarówno dorosłych, jak i dzieci.

Stresory mogą wpływać na jedną osobę, całą rodzinę lub większą grupę (np. całą społeczność dotkniętą klęską żywiołową).

Przyczyny zaburzeń adaptacyjnych

Zaburzenia adaptacyjne są powodowane przez jeden lub więcej stresorów życiowych.

U dorosłych stresory te są najczęściej związane z pożyciem małżeńskim, finansami lub pracą.

U nastolatków często występują stresory związane ze szkołą i rówieśnikami, problemy i kłótnie rodziców lub problemy związane z dorastaniem i poznawaniem samego siebie.

Inne rodzaje stresorów, które mogą przytłoczyć bez względu na wiek, to śmierć ukochanej osoby, poważne zmiany w życiu, wypadki, katastrofy i choroby oraz ich późniejsze leczenie.

Czynniki, które wpływają na to, jak dana osoba reaguje na stres, mogą obejmować warunki ekonomiczne, a także dostępność wsparcia społecznego oraz dostępne możliwości radzenia sobie.

Ważna jest także indywidualna podatność na stres – wpływają na nią umiejętności społeczne, inteligencja, obciążenie genetyczne i opanowanie strategii radzenia sobie.

Powody wystąpienia silnej reakcji stresowej

• pojedyncze wydarzenie – jest to zazwyczaj wydarzenie niespodziewane i o ogromnej sile oddziaływania na życie danej osoby. Przykładami takich zdarzeń są katastrofy (takie jak powodzie i pożary), duże zmiany życiowe (takie jak małżeństwo, rozwód, zajście w ciążę, utracenie pracy) lub indywidualne problemy (takie jak choroba, czy poważna kłótnia z bliską osobą)
• splot kilku wydarzeń – czyli nałożenie się na siebie kilku problemów (choć każdy problem indywidualnie mógłby nie wywołać tak silnej reakcji) – na przykład problemy małżeńskie w tym samym czasie, co utrata pracy
• wydarzenia powtarzające się – takimi jak powtarzające się często i obserwowane przez dziecko kłótnie jego rodziców
• stany ciągłe – na przykład zamieszkiwanie w niebezpiecznym miejscu, chroniczne ubóstwo

Istotne jest to, że wystąpienie danej sytuacji nie jest równoznaczne z wystąpieniem zaburzenia adaptacyjnego.

Ta sama sytuacja może u jednej osoby wywołać bardzo silną reakcję emocjonalną i zaburzenie, a inna osoba może sobie z nią samodzielnie poradzić bez większego obciążenia psychicznego.

Wydarzenie, które wywołuje zaburzenie adaptacyjne wcale nie musi być katastrofą, ani mieć negatywnego wpływu na życie.

Silny stres i silne reakcje może wywołać np. wyprowadzka od rodziców, zawarcie małżeństwa, narodziny dziecka, czy przejście na emeryturę.

Więcej o objawach nerwicy

Konsekwencje zaburzeń adaptacyjnych

Nieleczone zaburzenia adaptacyjne mogą ustąpić samoistnie. Szczególnie wtedy, jeśli stresor, który wywołał silną reakcję, zniknie (np. zniknie zagrożenie utratą pracy, powiedzie się leczenie choroby itp.).

Niestety, jest również druga strona medalu – czasem nieleczone zaburzenie adaptacyjne może pogarszać się z czasem i przeradzać w inne poważne problemy ze zdrowiem psychicznym.

Zaburzenia adaptacyjne wiążą się ze zwiększonym ryzykiem zachowań samobójczych i nadużywania substancji psychoaktywnych.

Przewlekłe zaburzenie adaptacyjne może przerodzić się w cięższe zaburzenie psychiczne, jak na przykład depresja.

Przeżywanie zaburzeń adaptacyjnych prowadzi, także, do pogorszenia codziennego funkcjonowania i efektywności.

Taki stan rzeczy może niestety prowadzić do kolejnych problemów – na przykład pogorszenia ocen w przypadku dzieci lub obniżenia jakości pracy i zagrożenie zwolnieniem w przypadku dorosłych osób pracujących.

Czynniki ryzyka

Nie ma jednoznacznego sposobu ustalenia, dlaczego u niektórych osób występuje zaburzenie adaptacyjne w odpowiedzi na dany stresor, a u innych nie.

Uważa się, że wpływ na wystąpienie tego zaburzenia mają umiejętności radzenia sobie ze stresem, przeszłe doświadczenia, umiejętności społeczne i wiele innych.

Osoba jest bardziej narażona na zaburzenia dostosowania niż populacja ogólna, jeśli spełnia jedno lub więcej z następujących kryteriów:

• przeżywa inne zaburzenie lub problemy ze zdrowiem psychicznym
• doświadcza długoterminowych czynników stresowych, takich jak problemy finansowe, długotrwała choroba lub problemy domowe
• jest osamotniona, brakuje jej systemu wsparcia społecznego
• doświadczyła stresujących wydarzeń w dzieciństwie (takich jak wykorzystywanie seksualne lub fizycznego, częsta zmiana miejsca zamieszkania)
• jest słabo wykształcona
• mieszka w obszarze miejskim

Objawy zaburzeń adaptacyjnych

Zaburzenie adaptacyjne objawia się głównie w sferze emocjonalnej, choć występują także objawy w specyficznych zachowaniach.

Według kryteriów diagnostycznych, objawy te pojawiają się w ciągu 3 miesięcy od wystąpienia stresora, który wywołuje zaburzenie.

Najistotniejszym objawem (i kryterium diagnostycznym) jest wystąpienie niepokoju nieproporcjonalnego do intensywności stresora.

W ocenie adekwatności niepokoju do stresora wykorzystuje się wiedzę o kontekście sytuacji i czynnikach kulturowych.

Poszczególne objawy zaburzenia adaptacyjnego i ich liczba mogą się znacznie różnić u różnych osób.

Jednym z poważniejszych problemów jest to, że osoba cierpiąca na zaburzenie adaptacyjne może nawet nie zdawać sobie sprawy z istnienia stresora, który spowodował tak silną reakcję i zaburzenie.

Zaburzenia adaptacyjne mogą się objawiać następującymi symptomami:

• impulsywne działania
• niepokój
• smutek
• poczucie bezsilności i beznadziejności
• częsty płacz
• postawa wycofania (np. z życia towarzyskiego)
• trudności w koncentracji
• obniżenie samooceny
• myśli samobójcze
• bezsenność
• drżenie mięśni
• niewspółmierne do wysiłku zmęczenie
• bóle (np. mięśniowe lub głowy)
• przewlekła niestrawność

Więcej o stanach lękowych

Leczenie zaburzeń adaptacyjnych

Podstawowym celem leczenia zaburzeń adaptacyjnych jest złagodzenie objawów i pomoc osobie w osiągnięciu poziomu funkcjonowania porównywalnego z tym przed zdarzeniem stresującym.

Zalecane metody leczenia obejmują psychoterapię indywidualną lub rodzinną, a czasem także grupy samopomocy oraz odpowiednio dobrane leki (jako wsparcie do psychoterapii).

Na początku terapii ustalane są realistyczne cele krótkoterminowe, ponieważ przebieg zaburzeń adaptacyjnych ma charakter krótkotrwały.

Cele terapii często koncentrują się na rozpoznawaniu i korzystaniu ze wsparcia społecznego dostępnego dla danej osoby, na przykład w postaci rodziny i przyjaciół.

Kolejną ważną sprawą jest rozwinięcie i utrwalenie umiejętności radzenia sobie i rozwiązywania problemów.

Możliwy jest także trening technik relaksacyjnych, aby lepiej radzić sobie z istniejącym stresem. 

Osoby cierpiące na zaburzenia adaptacyjne powinny pracować nad utrzymaniem zdrowej diety i regularnego snu. Równie ważne jest dbanie o relacje z bliskimi (i uzyskanie ich wsparcia).

Bezpłatny test online – sprawdź czy cierpisz na lęki

Jak poradzić sobie z zaburzeniem adaptacyjnym

Najlepszym rozwiązaniem problemu zaburzenia adaptacyjnego jest zgłoszenie się po pomoc do specjalisty zdrowia psychicznego.

Nie oznacza to jednak, że nie możesz zrobić nic poza tym.

Jeśli chcesz zwalczyć objawy zaburzenia adaptacyjnego, spróbuj:

• ustalić plan działania – aktywne podejście do stresującej sytuacji pomoże Ci odnaleźć własną siłę oraz przyniesie poczucie odzyskiwania kontroli nad sytuacją
• redukować stres – ostatnie, czego w tym momencie potrzebujesz, to większa ilość stresu. Dlatego warto nauczyć się skutecznie i zdrowo rozładowywać negatywne emocje i panować nad poziomem stresu w swoim życiu
• poszukać wsparcia u bliskich – bliska osoba nie musi nawet pomagać Ci rozwiązać trudnej sytuacji. Wystarczy, że będzie przy Tobie, wysłucha Twoich obaw i zadba o Twoje samopoczucie
• poszukać pozytywnych stron – jeśli nie jest Ci łatwo odnaleźć pozytywów w obecnej sytuacji, zacznij od małych kroków. Postaraj wyszukać choć kilka pozytywnych sytuacji i wydarzeń każdego dnia

Jak zapobiegać zaburzeniom adaptacyjnym

Nie ma gwarantowanego sposobu zapobiegania zaburzeniom adaptacyjnym. Jednak nauka radzenia sobie i budowanie odporności na stres może stanowić solidną profilaktykę.

Możesz zwiększyć swoją odporność na stres poprzez:

• dbanie o relacje i rozwijanie silnej sieci ludzi, którzy będą cię wspierać w trudnych chwilach
• poszukanie pozytywnego podejścia, nawet w trudnych sytuacjach
• prowadzenie zdrowego stylu życia (m.in. odpowiednia ilość snu i odpoczynku, zdrowa dieta, aktywność fizyczna)
• budowanie wysokiej i stabilnej samooceny
• nauka technik radzenia sobie ze stresem
• nauka technik relaksacyjnych i stosowanie ich w trudnych chwilach
• systematyczne dbanie o własne samopoczucie psychiczne (niedoprowadzanie do nagromadzenia negatywnych emocji)
• wypracowanie własnego systemu skutecznego rozładowywania stresu (np. poprzez medytację)

Najlepsze techniki i ćwiczenia relaksacyjne

Kiedy iść do lekarza

Zazwyczaj stresory są tymczasowe i z czasem uczymy się sobie z nimi radzić lub samoistnie ustępują. Objawy zaburzenia adaptacyjnego ustępują, również, ponieważ poziom stresu się zmniejszył.

Czasami jednak stresujące wydarzenie pozostaje częścią Twojego życia. Możliwe też, że po ustąpieniu pierwszego stresora pojawia się inny, a Ty ponownie przeżywasz podobne emocje.

Jeżeli objawy zaburzenia adaptacyjnego doskwierają Ci przez długi czas, a przede wszystkim wpływają na jakość Twojego codziennego życia – warto zgłosić się po poradę do specjalisty. Możesz uzyskać pomoc, która będzie nieoceniona w radzeniu sobie ze stresującymi wydarzeniami i walce o lepsze samopoczucie.

Jeśli masz obawy dotyczące zaburzeń adaptacyjnych u swojego dziecka, warto reagować szybko. Nie wahaj się zapytać o poradę lekarza pediatrę, który z pewnością w razie potrzeby doradzi także do jakiego specjalisty warto się zgłosić.

Podsumowanie

Zaburzenie adaptacyjne to bardzo silna reakcja emocjonalna na stresujące zdarzenie lub poważną zmianę w życiu człowieka.

Nadmierna reakcja występuje w ciągu trzech miesięcy od zaistnienia stresującego wydarzenia.

Przykładami stresujących wydarzeń mogą być przeprowadzka, rozwód, choroba lub utrata pracy.

W przypadku wystąpienia objawów świadczących o zaburzeniu adaptacyjnym warto zgłosić się do specjalisty, ponieważ nieleczenie może skutkować pogorszeniem objawów i pojawienie się innych zaburzeń psychicznych (takich jak depresja).

Jak możesz sobie pomóc

Źródła

• Ostafińska-Molik B., (2014) Postrzeganie siebie i własnego zachowania w kontekście zaburzeń adaptacyjnych młodzieży, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
• American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Arlington, VA: Author.
• Fernández A, Mendive JM, Salvador-Carulla L, et al. Adjustment disorders in primary care: prevalence, recognition and use of services. Br J Psychiatry. 2012;201:137-42.
• Jacob Hoffman & Dan J. Stein (2022) What are the pharmacotherapeutic options for adjustment disorder?, Expert Opinion on Pharmacotherapy, 23:6, 643-646, DOI: 10.1080/14656566.2022.2033209
• Patra, B. N., & Sarkar, S. (2013). Adjustment disorder: current diagnostic status. Indian journal of psychological medicine, 35(1), 4–9. https://doi.org/10.4103/0253-7176.112193
• Clinical Practice & Epidemiology in Mental Health. “Adjustment Disorder: epidemiology, diagnosis and treatment.” June 26, 2009. Accessed October 2, 2017
• Quero, S., Palau-Batet, M., Tur, C. et al. Effect of an internet-based intervention for adjustment disorder on meaning in life and enjoyment. Curr Psychol (2022). https://doi.org/10.1007/s12144-022-03177-w
• Virginia Commission on Youth. “Adjustment disorder.” 2017