Zaburzenia lękowe – klasyfikacja, objawy, przyczyny i leczenie

zaburzenia lękowe

Zaburzenia lękowe stanowią kategorię zdrowia psychicznego, która prowadzi do nadmiernej nerwowości, strachu, lęku i zmartwień.

Lęk jest normalną i bardzo często potrzebną emocją. Jednakże, gdy ktoś regularnie odczuwa nieproporcjonalny poziom lęku, sytuacja może przeobrazić się w zaburzenia.

Zaburzenia te zmieniają sposób, w jaki człowiek przetwarza emocje i zachowuje się, powodując również objawy fizyczne. Łagodny niepokój może być nieprzyjemny, podczas gdy silny lęk może poważnie wpływać na codzienne życie.

Bezpłatny test online na lęki

Zaburzenia lękowe – czym są?

czym są zaburzenia lękowe

Od czasu do czasu każdy z nas odczuwa lęk. To całkowicie normalne. Na przykład, możesz czuć się zdenerwowany problemem w pracy, stresować się przed przystąpieniem do testu lub podjęciem ważnej decyzji.

Jednak zaburzenia lękowe są zupełnie inne. Jest to grupa zaburzeń psychicznych, a cierpienie, które wywołują, utrudnia codzienne funkcjonowanie. Dla ludzi, którzy je mają, przytłaczający strach jest nieustannie obecny.

Na szczęście, dzięki odpowiedniemu leczeniu jest możliwe poradzenie sobie z tym problemem i powrót do normalnego życia.

Rodzaje zaburzeń lękowych (według DSM-V)

Podręcznik Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM-V przypisuje zaburzeniom lękowym cały osobny dział. Choć poszczególne typy zaburzeń lękowych różnią się między sobą, to cechą wspólną jest zawsze niepokój w takim wymiarze, który wpływa na jakość prowadzonego życia.

Aby zdiagnozować zaburzenie lękowe (lista poniżej) niezbędne jest rozróżnienie że objawy nie wynikają z choroby somatycznej (np. zaburzeń hormonalnych), ani nie jest efektem działania przyjętych substancji (np. kofeiny, leków, narkotyków itp.)

Podręcznik DSM-V wyróżnia takie rodzaje zaburzeń lękowych:

Wszystko o nerwicy lękowej

Zespół lęku napadowego (epizodyczny lęk napadowy)

epizodyczny lęk napadowy

Główną cechą zespołu lęku napadowego (zwanego również lękiem panicznym lub lękiem napadowym) jest występowanie nieoczekiwanych ataków paniki.

Atak paniki to napad intensywnego strachu, który nie jest uzasadniony rzeczywistym zagrożeniem.

Atakom paniki towarzyszą przynajmniej cztery z poniższych objawów:

  • kołatanie serca,
  • nadmierne pocenie się,
  • drżenie,
  • uczucie duszności lub dławienia,
  • ból w klatce piersiowej,
  • nudności,
  • ból brzucha,
  • zawroty głowy,
  • derealizacja lub depersonalizacja,
  • obawa przed utratą kontroli lub staniem się „szalonym”,
  • dreszcze,
  • uderzenia gorąca,
  • parestezje (odczucia mrowienia, drętwienia lub zmiany temperatury skóry, opisywane często jako „przebiegnięcia prądu”).

Ataki paniki zaczynają się nagle, po czym poziom lęku gwałtownie wzrasta (zazwyczaj dzieje się to w ciągu około 10 minut). Często towarzyszy temu chęć ucieczki.

Agorafobia

Charakterystyczną cechą agorafobii jest lęk przed znalezieniem się w miejscu lub sytuacji, z której ucieczka może być trudna lub w której pomoc może nie być dostępna w przypadku ataku paniki.

Lęk w agorafobii zazwyczaj prowadzi do ciągłego unikania sytuacji, które mogą obejmować:

  • przebywanie w dużym tłumie ludzi,
  • podróżowanie samochodem, autobusem, metrem lub samolotem,
  • korzystanie z windy,
  • przebywanie z zatłoczonych pomieszczeniach.

Niektóre osoby są w stanie przemóc się i narazić na przerażające sytuacje, ale znoszą te doświadczenia z trudem i przerażeniem. Często osoba jest w stanie lepiej poradzić sobie z trudną sytuacją, gdy ktoś jej towarzyszy.

Fobie swoiste

Istotną cechą specyficznej fobii jest wyraźny i uporczywy strach przed konkretnymi obiektami lub sytuacjami.

Ekspozycja na bodziec, który jest obiektem fobii, prawie zawsze powoduje natychmiastową reakcję lękową (na przykład w formie ataku paniki).

Młodzież i dorośli z tym zaburzeniem mogą być zdolni uznać, że ich lęk jest nadmierny lub nieuzasadniony (taka zdolność może nie dotyczyć dzieci).

Fobie klasyfikuje się na podtypy, ze względu na charakter bodźca, który wywołuje tak silny lęk.

  • Fobie zwierzęce. Strach w tym przypadku wywołują zwierzęta lub owady. Bardzo często ten rodzaj fobii ma swój początek w dzieciństwie. Przykłady: kynofobia – strach przed psami lub wścieklizną; ofidiofobia – lęk przed wężami.
  • Fobie związane ze środowiskiem naturalnym. W tym podtypie fobii strach jest wywoływany przez obiekty w środowisku naturalnym, takie jak burze, wysokość lub woda. Ten podtyp także zazwyczaj ma początek w dzieciństwie. Przykłady: lilapsofobia – lęk przed tornadami i huraganami
  • Fobie wywoływane przez krew i zabiegi medyczne. Ten podtyp jest określany, jeśli strach jest spowodowany widokiem krwi lub urazu, lub inwazyjnej procedury medycznej (np. wkłucie przy pobieraniu krwi). Taki rodzaj fobii bardzo często występuje rodzinnie. Reakcją osoby z tego typu fobią często jest omdlenie. Przykłady: hematofobia – lęk przed krwią.
  • Fobie sytuacyjne. Ten podtyp się określa, jeśli strach wynika z określonego typu sytuacji, takiej jak transport publiczny, jazda windą, latanie. Przykłady: awiatofobia – lęk przed lataniem, amaksofobia – lęk przed jazdą samochodem
  • Inny typ. Ten podtyp należy określić, jeśli strach jest wywoływany przez inne bodźce, wyżej niesklasyfikowane. Przykłady: koulrofobia – lęk przed klaunami
Więcej o fobii społecznej

Zespół obsesyjno-kompulsywny

Podstawowymi cechami zaburzenia obsesyjno-kompulsywnego, nazywanego też nerwicą natręctw lub OCD (Obsessive-Compulsive Disorder) są nawracające obsesje lub kompulsje, które utrudniają codzienne funkcjonowanie i są czasochłonne (trwają dłużej niż godzinę dziennie).

zespół obsesyjno-kompulsywny

Obsesje

Obsesje to uporczywe myśli lub obrazy, które są doświadczane jako natrętne i niewłaściwe, powodujące wyraźny niepokój.

Najczęstszymi obsesjami są:

  • powtarzające się myśli o zanieczyszczeniu (np. poczucie nieczystości po korzystaniu z publicznego transportu),
  • powtarzające się wątpliwości (np. zastanawianie się, czy pozostawiło się otwarte drzwi),
  • potrzeba poukładania rzeczy w określonej kolejności (np. niepokój, gdy przedmioty są ułożone niesymetrycznie),
  • agresywne lub przerażające impulsy (np. pokusa, aby wykrzyczeć nieprzyzwoite słowa),
  • obrazy seksualne (np. powracające obrazy pornograficzne).

Obsesje nie są nadmiernymi obawami o prawdziwe problemy (np. obawy o rzeczywiste problemy finansowe) lecz lękami o wydarzenia nie mające zakotwiczenia w rzeczywistości.

Kompulsje

Kompulsje to powtarzające się zachowania (np. mycie rąk, sprawdzanie drzwi) lub czynności umysłowe (np. modlitwa, powtarzanie słów w myślach), których celem jest zapobieganie lub zmniejszanie lęku, lub stresu.

W większości przypadków osoba czuje się zmuszona do wykonywania zachowania kompulsywnego, aby zmniejszyć niepokój towarzyszący obsesji lub zapobiec przerażającej sytuacji.

Na przykład osoby z obsesją na punkcie brudu mogą zmniejszyć swój stres, myjąc ręce (często aż do momentu uszkodzenia skóry na dłoniach).

W niektórych przypadkach osoby z zespołem obsesyjno-kompulsywnym wykonują swoje sztywne rytuały, mimo że nie potrafią wyjaśnić, dlaczego to robią.

Kompulsje są albo wyraźnie nadmierne, albo nie są połączone w realistyczny sposób z tym, czemu mają zapobiec. Najczęstsze kompulsje obejmują mycie i czyszczenie, liczenie i sprawdzanie (np. czy drzwi są zamknięte).

Zespół stresu pourazowego

zespół stresu pourazowego

Zasadniczą cechą zespołu stresu pourazowego  (PTSD – Post-Traumatic Stress Disorder) jest rozwój charakterystycznych objawów po narażeniu na skrajnie traumatyczny stres (zazwyczaj związany z bezpośrednim doświadczeniem zagrożenia śmiercią lub poważnymi obrażeniami lub innym zagrożeniem).

Reakcja osoby na zdarzenie musi obejmować: intensywny strach, bezradność lub przerażenie.

Charakterystycznymi objawami wynikającymi z narażenia na traumę jest:

  • uporczywe przeżywanie traumatycznego wydarzenia (ciągłe powracanie do tej sytuacji w myślach)
  • unikanie bodźców związanych z traumatyczną sytuacją (np. unikanie podróżowania samochodem po przeżytym wypadku)

Do pełnej diagnozy objawy te muszą się utrzymywać przynajmniej miesiąc oraz muszą powodować utrudnienia w normalnym funkcjonowaniu.

Ostra reakcja na stres

Istotną cechą ostrej reakcji na stres (ASR – Acute Stress Response) jest rozwój charakterystycznych lęków, dysocjacji i innych objawów, które występują w ciągu 1 miesiąca po doświadczeniu skrajnego stresu traumatycznego.

Podczas doświadczania traumatycznego zdarzenia, albo zaraz po zdarzeniu, osoba ma co najmniej trzy z następujących objawów:

  • subiektywne poczucie odrętwienia, oderwania się lub braku reakcji emocjonalnej,
  • zmniejszenie świadomości jego otoczenia,
  • derealizacja,
  • depersonalizacja,
  • amnezja dysocjacyjna.

Po doświadczonej traumie zdarzenie jest nieustannie ponownie przeżywane, a osoba wyraźnie unika bodźców, które mogą obudzić wspomnienia traumy.

Zaburzenie trwa co najmniej 2 dni i maksymalnie 4 tygodnie po zdarzeniu traumatycznym. Jeśli objawy utrzymują się dłużej niż 4 tygodnie, można postawić diagnozę zespołu stresu pourazowego.

Zespół stresu uogólnionego

Istotną cechą uogólnionego zaburzenia lękowego (GAD – Generalized Stress Disorder) jest nadmierny lęk i niepokój (pełne obaw oczekiwanie), występujące w trakcie większości dni w okresie 6 miesięcy.

Osobie trudno jest kontrolować ciągłe zamartwianie się.

Lęk i zmartwienie to nie jedyne objawy – towarzyszą im co najmniej trzy dodatkowe objawy z następującej listy:

  • niepokój,
  • przemęczenie,
  • trudności z koncentracją,
  • drażliwość,
  • napięcie mięśni,
  • zaburzenia snu.

Intensywność, czas trwania lub częstotliwość niepokoju i zmartwień jest nieproporcjonalna do rzeczywistego wpływu wydarzenia na życie.

Dorośli z zespołem lęku uogólnionego często martwią się o codzienne, rutynowe okoliczności, takie jak możliwe obowiązki zawodowe, finanse, zdrowie członków rodziny, losy dzieci lub drobne obowiązki (takie jak na przykład naprawy samochodów lub spóźnienia).

Dzieci z zaburzeniami lękowymi uogólnionymi mają tendencję do nadmiernego martwienia się o swoje kompetencje lub jakość wykonania (na przykład odrobienia pracy domowej).

W trakcie zaburzenia skupienie może przechodzić z jednego zmartwienia na inne.

Inne zaburzenia lękowe

inne zaburzenia lękowe

Ta kategoria obejmuje zaburzenia z wyraźnym lękiem lub unikaniem fobii, które nie spełniają kryteriów żadnego konkretnego zaburzenia lękowego.

Przykłady niesklasyfikowanych wyżej zaburzeń lękowych obejmują:

  • Mieszane zaburzenie lękowo-depresyjne. Występują objawy lęku i depresji, ale nie są spełnione kryteria ani dla określonego zaburzenia nastroju, ani dla określonego zaburzenia lękowego.
  • Występowanie objawów fobii społecznej, które są związane ze skutkami społecznymi ogólnego stanu zdrowia lub zaburzeń psychicznych (np. odtrącenie z życia w społeczeństwie z powodu choroby Parkinsona).
  • Sytuacje, w których zaburzenie jest na tyle poważne, że uzasadnia diagnozę zaburzenia lękowego, ale osoba nie zgłasza wystarczających objawów dla spełnienia pełnej listy kryteriów.
  • Sytuacje, w których specjalista doszedł do wniosku, że występuje zaburzenie lękowe, ale nie jest w stanie określić, czy jest ono pierwotne czy wywołane ogólnym stanem zdrowia lub przyjętą substancją.
Więcej o objawach nerwicy

Przyczyny zaburzeń lękowych

Jednoznaczne przyczyny zaburzeń lękowych nie są znane. Istnieją jednak różne teorie i przypuszczenia, które w dużej mierze sprawdzają się w rzeczywistości.

Podłoże genetyczne – czy zaburzenia lękowe są dziedziczne

Badacze uważają, że zaburzenia lękowe często występują w rodzinach i mają podłoże genetyczne, podobnie jak alergie, cukrzyca i inne zaburzenia. Jednak występowanie zaburzeń psychicznych w rodzinie powinniśmy traktować jako czynnik ryzyka zachorowania, a nie ostateczny wyrok.

Przyczyny medyczne

Dla niektórych osób lęk może być związany z niezwiązanymi z psychiką problemami zdrowotnymi. W niektórych przypadkach objawy lękowe są nawet pierwszymi wskaźnikami choroby.

Przykłady problemów medycznych, które mogą być związane z lękiem, obejmują:

  • choroby serca,
  • cukrzycę,
  • problemy z tarczycą (takie jak nadczynność tarczycy),
  • niewłaściwe użycie leków,
  • odstąpienie od spożywania alkoholu, leków przeciwlękowych lub innych leków,
  • czasami lęk może być także skutkiem ubocznym przyjmowania niektórych leków.

Warunkowanie klasyczne

Warunkowanie klasyczne polega na powiązaniu konkretnego bodźca z odpowiadającą mu reakcją. W ten sposób bywa warunkowany także lęk.

Na skutek pewnych działań dana osoba może zacząć kojarzyć pewne bodźce z reakcją lękową – działania takie to na przykład straszenie czymś dziecka lub przenoszenie lęku z rodziców na dziecko (jeśli rodzice się czegoś boją, to dziecko widzi, że na pojawienie się pewnego bodźca należy reagować strachem).

Czynniki podwyższające ryzyko wystąpienia zaburzeń lękowych

  • Doświadczenie urazu. Ludzie, którzy doświadczyli znęcania się lub traumy (albo byli świadkami traumatycznych zdarzeń), są w większym stopniu narażone na rozwój zaburzeń lękowych w pewnym momencie życia. Ta zasada dotyczy szczególnie dzieci.
  • Stres spowodowany chorobą. Stan zdrowia lub poważna choroba mogą powodować poważne obawy dotyczące takich problemów, jak leczenie i plany na przyszłość.
  • Wysoki poziom stresu w życiu. Duże wydarzenie lub nagromadzenie mniejszych stresujących sytuacji życiowych może wywołać nadmierny niepokój – na przykład śmierć w rodzinie, stres w pracy lub ciągłe obawy o sytuację finansową.
  • Osobowość. Ludzie z pewnymi typami osobowości są bardziej podatni na zaburzenia lękowe niż inni.
  • Inne zaburzenia zdrowia psychicznego. Ludzie z innymi zaburzeniami zdrowia psychicznego, takimi jak depresja, często mają dodatkowo także zaburzenia lękowe.
  • Posiadanie krewnych z zaburzeniami lękowymi. Zaburzenia lękowe mogą przebiegać w rodzinach.
  • Narkotyki lub alkohol. Używanie narkotyków lub alkoholu, niewłaściwe użycie lub zaprzestanie przyjmowania leków może powodować lub nasilać lęk.

Terapia zaburzeń lękowych

terapia zaburzeń lękowych

Zaburzenia lękowe można skutecznie leczyć lekami i terapiami psychologicznymi, np. terapią poznawczo-behawioralną.

Osoby z różnymi zaburzeniami lękowymi wykazują różne wzorce korzystania z opieki zdrowotnej.

Pacjenci z zaburzeniami lękowymi często zakładają, że cierpią raczej na jakąś chorobę fizyczną, niż zaburzenie psychiatryczne.

Pacjenci z fobią społeczną mają natomiast tendencję do ukrywania swojego problemu (ponieważ nieśmiałość i wstyd są typowymi cechami lęku społecznego, nie jest zaskakujące, że ci pacjenci wahają się, czy spotkać się z lekarzem i porozmawiać o swoim problemie).

Pacjenci ze specyficznymi fobiami mogą w większości samodzielnie radzić sobie z problemem (zwłaszcza jeśli obiekt fobii nie występuje zbyt często w codziennym życiu osoby cierpiącej).

Rozpoznanie zaburzeń lękowych

Jeżeli podejrzewasz, że możesz zmagać się z zaburzeniem psychicznym, koniecznie zgłoś się do specjalisty. Tylko on jest w stanie zdiagnozować problem i indywidualnie dobrać najlepsze dla Ciebie leczenie.

Może też okazać się, że nie zmagasz się z żadnym zaburzeniem. Pamiętaj, że nawet jeśli Twoja psychika jest „zdrowa”, to nadal możesz doświadczać cierpienia. W takiej sytuacji również warto poradzić się psychoterapeuty – nauczysz się lepiej radzić sobie z emocjami i stresem, co nie tylko przyniesie ulgę, ale może zapobiec występowaniu zaburzeń psychicznych w przyszłości.

Leki na zaburzenia lękowe

Często do kompleksowej terapii zaburzeń lękowych poza psychoterapią wprowadza się też farmakoterapię, a więc indywidualnie dobrane leki.

Dezycję o włączeniu leków do leczenia, a także o ich rodzaju i dawkowaniu zawsze decyduje lekarz.

Leki często przynoszą szybką ulgę pacjentowi, a dzięki temu jest on w stanie lepiej pracować z psychoterapeutą nad nowymi wzorcami myślenia i zachowania. Dzięki takiemu połączeniu leków i psychoterapii można skutecznie pokonać zaburzenie i zapobiegać jego nawrotom.

W leczeniu zaburzeń lękowych zazwyczaj stosuje się leki przeciwlękowe lub przeciwdepresyjne. Więcej o lekach na zaburzenia lękowe (inaczej: nerwice) możesz przeczytać w tym artykule.

Gdy Twój bliski doświadcza lęku

Najlepsze, co możesz zrobić, gdy Twój bliski zmaga się z nadmiernym lękiem, to go wspierać i zachęcać do podjęcia leczenia. Zaburzenia lękowe nie przechodzą samoistnie (choć czasem objawy mogą się nasilać lub łagodnieć), a zaniedbanie tej sfery może doprowadzić do pogorszenia samopoczucia – a nawet pojawienia się innych zaburzeń.

Pamiętaj jednak, by nie przymuszać do niczego bliskiej osoby. Podjęcie leczenia musi być świadomą decyzją, aby terapia przynosiła pozytywne skutki.

Zapobieganie

Nie ma możliwości przewidzenia na pewno, co doprowadzi do rozwoju zaburzeń lękowych u danej osoby, ale z pewnością możesz podjąć pewne kroki w celu zmniejszenia prawdopodobieństwa wystąpienia u Ciebie objawów zaburzeń lękowych.

Co możesz zrobić?

  • Wcześnie zgłosić się po pomoc. Niepokój, podobnie jak wiele innych problemów zdrowotnych, może być trudniejszy do leczenia w przypadku długiego oczekiwania na reakcję.
  • Bądź aktywny. Bierz udział w zajęciach i aktywnościach, które lubisz i które sprawiają, że czujesz się dobrze ze sobą. Ciesz się interakcjami z innymi ludźmi, które mogą zmniejszyć twoje lęki.
  • Unikaj używania alkoholu lub narkotyków. Używanie alkoholu i narkotyków może powodować lub nasilać lęk.
  • Zadbaj o swoje samopoczucie (psychiczne i fizyczne). Najlepszą profilaktyką wszystkich chorób jest po prostu zdrowy tryb życia. Odpowiednia dieta, aktywność fizyczna, odpoczynek i wysypianie się to pierwszy i najważniejszy krok do lepszego życia.

Podsumowanie

Zaburzenia lękowe to osobny dział zaburzeń psychicznych, w którym mieszczą się różne jednostki zaburzeń połączonych wspólnym elementem – lękiem.

Choć dokładne przyczyny powstawania zaburzeń lękowych nie są znane, wiemy, co zwiększa ryzyko zachorowania – dzięki temu możesz zadbać o siebie już dzisiaj i zmniejszyć ryzyko zapadnięcia na jedno z tych zaburzeń.

Jak możesz sobie pomóc

Źródła

Najnowsze artykuły