Zaburzenia snu – rozpoznanie i leczenie

zaburzenia snu

Czy cierpisz na zaburzenia snu?

Czy jakość Twojego snu pozostawia wiele do życzenia?

Czy kręcisz się w łóżku godzinami, nie mogąc zasnąć lub rano jesteś tak nieprzytomny, że ciężko Ci wstać?

A może wręcz przeciwnie – masz wrażenie, że gdyby nie budzik, to mógłbyś spać całą dobę i nigdy się nie wyspać.

Sen to podstawia zdrowia i jest absolutnie niezbędny dla każdego człowieka.

Zapoznaj się z tematem zaburzeń snu i zadbaj o jakość swojego odpoczynku, by lepiej funkcjonować na co dzień.

Klasyfikacja zaburzeń snu – DSM-IV

W DSM-IV czyli podstawowym podręczniku diagnostycznym, z którego korzystają psychiatrzy, psychologowie i terapeuci na całym świece, znajduje się cały rozdział poświęcony zaburzeniom snu.

Autorzy podzielili wszystkie zaburzenia snu na cztery kategorie:

I. Pierwotne zaburzenia snu

II. Zaburzenia snu związane z innymi zaburzeniami psychicznymi

III. Zaburzenia snu spowodowane ogólnym stanem zdrowia

IV. Zaburzenia snu wywoływane przez substancje

I. Pierwotne zaburzenia snu

pierwotne zaburzenia snu

Pierwotne zaburzenia snu to te, które nie zostały ujęte w żadnej z pozostałych kategorii (zatem ich występowanie nie jest wywołane innym zaburzeniem psychicznym, złym stanem zdrowia lub substancjami).

Skąd więc biorą się pierwotne zaburzenia snu?

Zazwyczaj wynikają z nieprawidłowości organizmu w mechanizmach zapadania w sen lub utrzymywania czuwania.

Pierwotne zaburzenia snu dzielą się dalej na dyssomnie (charakteryzujące się nieprawidłowościami w ilości, jakości lub czasie snu) i parasomnie (charakteryzujące się nieprawidłowymi zdarzeniami behawioralnymi lub fizjologicznymi występującymi w związku ze snem).

Dyssomnie

  • Bezsenność pierwotna (samoistna)

Najważniejszym objawem bezsenności pierwotnej jest trudność z zaśnięciem lub utrzymaniem snu, która utrzymuje się przez co najmniej miesiąc.

Ten objaw ma także swoje odbicie w funkcjonowaniu osoby – powoduje problemy w życiu zawodowym i społecznym, a także innych obszarach.

Rodzaj problemu ze snem może się zmieniać w czasie. To znaczy, że osoba z bezsennością pierwotną może najpierw skarżyć się np. na trudności z zasypianiem, a po jakimś czasie zasypianie nie będzie już problemem, natomiast pojawią się problemy z utrzymaniem snu.

Bezsenność samoistna jest często związana ze zwiększonym pobudzeniem.

Zaabsorbowanie i niepokój związany z niezdolnością do snu może przyczynić się do rozwoju błędnego koła: im bardziej dana osoba usiłuje zasnąć, tym bardziej się denerwuje i martwi, a to prowadzi do pobudzenia, przez które nie jest w stanie spać.

Osoba z tym zaburzeniem może łatwiej zasnąć, gdy nie próbuje tego zrobić (np. podczas oglądania telewizji lub czytania).

Bardzo często osoby cierpiące na bezsenność pierwotną wypracowują niezdrowe nawyki związane ze snem (np. niepotrzebne drzemki w ciągu dnia, spędzanie nadmiaru czasu w łóżku).

Przewlekła bezsenność może prowadzić do znacznego pogorszenia samopoczucia w ciągu dnia (na przykład pogorszenie nastroju i motywacji, czy zmniejszenie uwagi i koncentracji).

Hipersomnia pierwotna
  • Hipersomnia pierwotna

Podstawową cechą pierwotnej hipersomnii jest nadmierna senność przez co najmniej 1 miesiąc, która istotnie wpływa na normalne funkcjonowanie jednostki.

U osób z tym zaburzeniem czas trwania głównego epizodu snu (czyli zazwyczaj w ciągu nocy) może wynosić od 8 do 12 godzin i często kończy się trudnościami z przebudzeniem rano.

Nadmierna senność w normalnych godzinach aktywności (czyli zazwyczaj w ciągu dnia) przybiera formę celowych drzemek lub przypadkowych zaśnięć.

Drzemki dzienne bywają stosunkowo długie (często trwają godzinę lub dłużej) i są odczuwane jako nieodświeżające i często nie prowadzą do poprawy samopoczucia.

Niezamierzone zaśnięcia występują zazwyczaj w sytuacjach niskiej aktywności (np. podczas wykładów, czytania, oglądania telewizji itp.).

Hipersomnia może prowadzić do znacznego stresu i dysfunkcji w pracy i relacjach społecznych. Długotrwały nocny sen i trudności z przebudzeniem mogą powodować trudności w spełnianiu porannych obowiązków.

Niezamierzone epizody snu w ciągu dnia mogą być krępujące, a nawet niebezpieczne, jeśli na przykład osoba porusza się lub obsługuje maszyny. Senność, często bywa także mylona z nudą lub lenistwem, co może również zakłócić relacje w rodzinie lub gronie znajomych.

  • Narkolepsja

Narkolepsja to dosyć rzadkie zaburzenie, objawiające się przede wszystkim nadmierną sennością i nagłymi napadami snu.

Ponadto, osoby cierpiące na to zaburzenie, doświadczają także katapleksji, czyli krótkotrwałej i nagłej utraty napięcia mięśniowego. Aby zdiagnozować narkolepsję, napady snu muszą się pojawiać przynajmniej raz dziennie przez okres trzech miesięcy.

narkolepsja
  • Zaburzenia snu związane z oddychaniem

Zasadniczą cechą zaburzeń snu związanych z oddychaniem jest zaburzenie snu, prowadzące do nadmiernej senności, rzadziej do bezsenności, które uważa się za spowodowane nieprawidłowościami wentylacji podczas snu (np. bezdech senny).

Nadmierna senność jest najczęstszą skargą osób cierpiących na zaburzenia snu związane z oddychaniem. Senność wynika z częstych pobudzeń podczas nocnego snu, ponieważ jednostka próbuje normalnie oddychać.

Drzemki wydają się być nieprzyjemne i może im towarzyszyć tępy ból głowy przy przebudzeniu.

Nieprawidłowe zdarzenia oddechowe podczas snu w zaburzeniach snu związanych z oddychaniem obejmują:

  1. bezdech (epizody zaprzestania oddychania)
  2. niedociśnienie (nienormalnie powolne lub płytkie oddychanie)
  3. i hipowentylację (nieprawidłowe poziomy tlenu we krwi i dwutlenku węgla)
  • Zaburzenia snu związane z rytmem dobowym

To zaburzenie polega na utrwalonym lub powracającym nieprawidłowym wzorcu snu.

Mówiąc najprościej – osoba cierpiąca na to zaburzenie jest senna wtedy, gdy powinna być aktywna, natomiast nie może zasnąć w czasie przeznaczonym na odpoczynek.

Bardzo często wynika to z indywidualnej sytuacji w życiu danego człowieka (np. praca na nocne zmiany, częste podróże do miejsc z różnych stref czasowych).

  • Dyssomnie nieokreślone inaczej

Tu mieszczą się pozostałe zaburzenia snu, które nie pasują do wcześniejszych kategorii.

Parasomnie

  • Koszmary senne

W tym zaburzeniu występują powtarzające się przerażające sny, które prowadzą do całkowitego przebudzenia.

Przerażające sny lub wynikające z tego przebudzenia powodują stres i skutkują pogorszeniem funkcjonowania w społeczeństwie lub pracy.

Treść snów najczęściej skupia się na bezpośrednim zagrożeniu dla jednostki (np. pościg, atak).

W innych przypadkach postrzegane niebezpieczeństwo może być bardziej subtelne, obejmujące osobiste niepowodzenie lub zakłopotanie.

Po przebudzeniu osoby z tym zaburzeniem mogą szczegółowo opisać sekwencję snów i ich treść. Może zdarzać się wiele koszmarów w ciągu danej nocy, często z powtarzającym się głównym tematem.

  • Lęki nocne

Istotną cechą tego zaburzenia snu jest powtarzające się występowanie nagłych przebudzeń ze snu, zwykle rozpoczynające się od panicznego krzyku lub płaczu. Takie przerażenie trwa zwykle do 10 minut.

Epizodom towarzyszy pobudzenie i objawy intensywnego strachu (np. pocenie, płacz, drżenie).

Podczas trwania paniki osobę bardzo trudno jest wybudzić lub pocieszyć. Po wybudzeniu osoba zazwyczaj nie przypomina sobie snu, albo pamięta tylko krótkie fragmenty.

Więcej o stanach lękowych
  • Somnambulizm (potocznie: lunatykowanie)

Podstawowym objawem są nawracające sytuacje, gdy podczas snu osoba rozpoczyna czynności ruchowe (w tym podnosi się z łóżka i chodzi).

Podczas trwania epizodu, osoba ma zmniejszoną czujność i szybkość reakcji, puste spojrzenie i nie reaguje na komunikację z innymi lub ich wysiłki, aby zostać obudzonym.

Jeśli przebudzi się podczas epizodu (lub po przebudzeniu następnego ranka), osoba nie pamięta zbyt wiele z czasu lunatykowania.

Po przebudzeniu może wystąpić krótki okres dezorientacji, po którym następuje całkowite odzyskanie orientacji i osoba zachowuje się normalnie.

  • Parasomnie nieokreślone inaczej

Tu mieszczą się pozostałe zaburzenia snu, które nie pasują do wcześniejszych kategorii.

II. Zaburzenia snu związane z innymi zaburzeniami psychicznymi

Ta kategoria opisuje sytuacje, w których pacjent cierpi na pewne zaburzenie psychiczne, wpływające na cykl snu.

Można powiedzieć, że w tym przypadku zaburzenie snu nie jest problemem samym w sobie, a jedynie dodatkowym objawem innego zaburzenia.

Wszystko o nerwicy lękowej

III. Zaburzenia snu spowodowane ogólnym stanem zdrowia

W tym przypadku na jakość cyklu snu pacjenta wpływają problemy fizjologiczne, wynikające ze złego stanu zdrowia pacjenta.

IV. Zaburzenia snu wywoływane przez substancje

Ta kategoria obejmuje przypadki, w których zaburzenie normalnego cyklu snu jest spowodowane równoczesnym przyjmowaniem substancji, lub niedawnym ich odstawieniu.

Przykładem takich substancji, mogą być leki, narkotyki, alkohol i toksyny. Diagnoza nie jest podejmowana, jeśli zaburzenia snu występują tylko w trakcie delirium (czyli zespołu zaburzeń świadomości).

Które z zaburzeń snu jest najczęstsze?

Zdecydowanie najczęściej występuje bezsenność pierwotna. W zależności od przyjętej definicji i metod badania, szacuje się, że cierpi na nią 4,4% do nawet 48% populacji.

Przy pewnych określonych założeniach, moglibyśmy więc powiedzieć, że co druga osoba cierpi na bezsenność pierwotną.

Przyczyny zaburzeń snu

przyczyny zaburzeń snu

Jak można zauważyć w klasyfikacji powyżej, przyczyny zaburzeń snu mogą być różne.

Do najpopularniejszych możemy zaliczyć:

  • Przyjmowane substancjeleki, kofeina, alkohol, narkotyki, toksyny i papierosy nie są obojętne dla naszego zdrowia, w tym także snu. Czasowe zaburzenie snu może występować także na skutek odstawienia substancji, którą wcześniej przyjmowano regularnie.
  • Nieregularny tryb życia – nocne zmiany, częste podróże po różnych strefach czasowych, nieregularna aktywność, nagła zmiana trybu życia (np. rozpoczęcie regularnych ćwiczeń fizycznych), a nawet nieregularne i niezbilansowane posiłki mogą objawiać się całkowitą zmianą dotychczasowego trybu snu
  • Choroby – należy zawsze patrzeć na organizm jak na spójną całość, a to oznacza, że choroba jednej jego części nie jest odizolowana od całej reszty – choroby somatyczne i psychiczne mogą wpływać także na jakość snu
  • Nadmierne pobudzenie przed snem – bardzo częstym powodem trudności z zasypianiem jest to, co dana osoba robi bezpośrednio przed próbą zaśnięcia. Ekspozycja na jasne ekrany, intensywne ćwiczenia fizyczne, czy ciężkostrawne posiłki to tylko część rzeczy, które mogą skutecznie utrudnić zasypianie.
  • Nieodpowiednie warunki do spania – czasem warto się zastanowić, czy problem nie leży poza Twoim organizmem – być może wywietrzenie sypialni, zmiana materaca i poduszki na wygodniejsze i inne tego typu zmiany rozwiążą problem z zasypianiem. Czasem warunki są bardziej uciążliwe i niezależne od człowieka – na przykład hałas i upał.

Kto zwykle cierpi na zaburzenia snu?

Zaburzenia snu można spotkać w całej populacji, ale są pewne wskaźniki, dotyczące osób, które częściej zapadają na zaburzenia snu.

Przyjrzyjmy się kilku wskaźnikom dotyczących grup ryzyka.

  • Osoby starsze – co ma swoje podstawy w pogorszeniu samopoczucia fizycznego i ustania aktywności zawodowej i społecznej (zaobserwowano jednak, że osoby starsze, które są zdrowe i pozostają aktywne, śpią podobnie jak osoby młodsze)
  • Kobiety cierpią na zaburzenia snu częściej od mężczyzn, najprawdopodobniej za sprawą zmian hormonalnych w cyklu menstruacyjnym, w ciąży i połogu oraz podczas menopauzy
  • Osoby ze współistniejącymi chorobami ogólnymi, zaburzeniami psychicznymi oraz chorobami neurologicznymi

Diagnoza

Aby specjalista mógł zdiagnozować zaburzenia snu, przede wszystkim muszą one spełniać kilka kryteriów:

  • Przewlekłość

Może się przecież zdarzyć, że bezsenność nie jest zaburzeniem a jedynie chwilową reakcją organizmu na trudny moment w życiu.

Dlatego warto odczekać z udaniem się do lekarza minimum miesiąc (a w niektórych przypadkach, na przykład narkolepsji, nawet trzy miesiące).

  • Wpływ na samopoczucie i codzienne funkcjonowanie

Kolejnym kryterium jest to, że problemy ze snem muszą powodować problemy z Twoim samopoczuciem i normalnym funkcjonowaniem.

Zapewne spotkałeś się z informacją, że człowiek powinien spać około 8 godzin na dobę. Pamiętaj jednak, że to tylko wartość statystyczna, czyli swego rodzaju wskazówka.

Jeżeli budzisz się codziennie po 6,5 godzinach snu i nie pogarsza to Twojego komfortu życia, to nie ma o co się martwić.

Dodatkowo, zanim udasz się do lekarza, postaraj się sam wykluczyć wszelkie oczywiste przyczyny pogorszenia jakości snu. Zadbaj o odpowiednią dietę, chodzenie spać i wstawanie o zbliżonych porach, o odpowiednie przystosowanie miejsca snu, nie pij kawy i czarnej herbaty zbyt późno itp. Być może już to zadziała i same te czynności pomogą Ci uporać się z bezsennością. Jeżeli nie, to ułatwisz diagnozę lekarzowi i skrócisz jej czas, dzięki samodzielnemu wykluczeniu niektórych przyczyn.

Leczenie

Zmagania z zaburzeniami snu zazwyczaj rozpoczynają się od edukowania pacjenta na temat właściwej higieny snu.

Zazwyczaj specjalista zaleca, aby:

  • wieczorem kłaść się spać, dopiero gdy czujesz się senny
  • używać łóżka tylko do snu i życia seksualnego, wszyskie inne rodzaje aktywności (na przykład oglądanie telewizji, jedzenie) należy przenieść w inne miejsce
  • w przypadku trudności z zaśnięciem lub po przebudzeniu w ciągu nocy, nie uda się zasnąć w ciągu 20 minut, należy iść do innego pokoju, a położyć się spać ponownie dopiero wtedy, gdy przyjdzie uczucie senności
  • należy regularnie kłaść się spać i wstawać o tej samej porze
  • starać się nie korzystać z drzemek w ciągu dnia
  • starać się nie pić kawy i nie palić papierosów na 6 godzin przed planowanym czasem snu
  • starać się nie pić alkoholu przed snem
  • nie jeść ciężkostrawnych posiłków i nie pić dużej ilości płynów na 3 godziny przed planowanym czasem snu
  • unikać wieczorem silnego światła (źródłem silnego światła są m.in. ekrany telefonu, komputera lub telewizora)

Gdy zapewnienie odpowiedniej higieny snu nie pomaga, czasem wprowadzane są leki (zazwyczaj w krótkotrwałej bezsenności, by pomóc pacjentowi „odzyskać” właściwy rytm dobowy. W przypadku przewlekłej bezsenności leki są tylko uzupełnieniem terapii).

W przypadku przewlekłej bezsenności często zaleca się psychoterapię, która ma na celu odnalezienie przyczyny bezsenności oraz nauczenie pacjenta, jak pomóc sobie w zasypianiu.

Jak możesz sobie pomóc

Podsumowanie

Sen, podobnie jak tlen i woda, to absolutnie podstawowy czynnik potrzebny do normalnego funkcjonowania i zdrowia całego organizmu.

Niedobór snu (inaczej zwany deprywacją) może prowadzić do poważnych konsekwencji – zaburzenia funkcji poznawczych (w skrajnych przypadkach nawet halucynacji), rozdrażnienia, spadku sił, nadwagi, cukrzycy, depresji, niskiej samooceny, a także nowotworów.

W najbardziej ekstremalnych przypadkach, długotrwałe pozbawienie snu może prowadzić nawet do śmierci.

Sen jest naprawdę ważny i warto dbać o jego odpowiednią ilość i jakość na co dzień.

Nawet jeżeli nie obserwujesz u siebie żadnych objawów zaburzenia snu, warto przyjrzeć się bliżej swoim nawykom i codziennej higienie snu – poprawy w tym obszarze mogą zaowocować lepszym zdrowiem i samopoczuciem.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Najnowsze artykuły