Jeśli Twoje dziecko często się kłóci, doświadcza złości, drażliwości, buntu, jest mściwe wobec Ciebie i innych, to może mieć zaburzenie opozycyjno-buntownicze.
Nawet najlepiej wychowane dzieci mogą być czasami trudne i wymagające.
Co jednak, jeśli nie możesz sobie poradzić z zachowaniem własnej córki lub syna?
Jako rodzic nie jesteś sam! Z pomocą przyjdą lekarze i specjaliści w zakresie zdrowia psychicznego.
Czym jest zaburzenie opozycyjno-buntownicze?
Zaburzenie opozycyjno-buntownicze (ODD) to destrukcyjne zaburzenie zachowania u dzieci i młodzieży, charakteryzujące się mściwymi zachowaniami oraz wrogim nastawieniem do autorytetów.
Wielu rodzicom może być trudno rozpoznać ODD, myśląc, że mają uparte i emocjonalne dziecko, czasem nazywane po prostu „trudnym” dzieckiem.
Zachowanie dziecka z ODD jest jednak znacznie bardziej ekstremalne i uciążliwe niż zachowania rówieśników i nie można go wpisać w naturalne dla danego etapu rozwoju zachowania.
Rozpowszechnienie
Częstość występowania zaburzeń opozycyjno-buntowniczych to około 3%. Odsetek zaburzeń opozycyjno-buntowniczych może się różnić w zależności od wieku i płci dziecka.
Wydaje się, że zaburzenie to występuje nieco częściej u chłopców niż dziewczynek (1,4: 1) i zaczyna się najczęściej przed przed okresem dojrzewania.
Konsekwencje
Dzieci i nastolatki z zaburzeniem opozycyjno-buntowniczym mogą mieć problemy w domu z rodzicami i rodzeństwem, w szkole z nauczycielami oraz w pracy z przełożonymi i innymi autorytetami.
Dzieci z ODD mogą też mieć trudności z nawiązywaniem i utrzymywaniem przyjaźni i związków.
Co więcej, nieleczone zaburzenie może prowadzić do problemów, takich jak:
- słabe wyniki w nauce i pracy,
- aspołeczne zachowanie,
- problemy z kontrolą impulsów,
- nadużywanie substancji psychoaktywnych,
- zwiększone ryzyko samobójstwa.
Wiele dzieci z ODD ma również inne zaburzenia psychiczne, takie jak:
- zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD),
- zaburzenie zachowania,
- depresja,
- zaburzenia lękowe,
- zaburzenia uczenia się i komunikacji
Charakterystyczne objawy zaburzenia opozycyjno-buntowniczego
ODD jest diagnozowane, gdy dziecko nieustannie zachowuje się w wyjątkowo negatywny, wrogi i buntowniczy sposób, który zakłóca ich życie w domu, szkole i życiu towarzyskim i trwa przez co najmniej sześć miesięcy.
Objawy mogą pojawić się już w późnych latach przedszkolnych. Dzieci z ODD zwykle kierują swój gniew, urazę i złośliwe zachowanie wobec swoich rodziców, nauczycieli lub innych autorytetów, chociaż mogą mieć również problemy z rówieśnikami.
Często nie chcą współpracować, są mściwi i łatwo się denerwują, odmawiają przestrzegania zasad, wpadają w napady złości, obwiniają innych za swoje błędy, szukają zemsty, źle się zachowują lub celowo przeszkadzają innym.
Objawy ODD mogą być skierowane do jednej osoby lub wielu osób i mogą występować tylko w domu, tylko w szkole lub w wielu miejscach.
Typowe objawy zaburzenia opozycyjno-buntowniczego obejmują:
- łatwe wpadanie w poirytowanie,
- drażliwy nastrój,
- wywoływanie konfliktów,
- częste napady złości
- niska tolerancja na frustrację,
- powtarzające się kłamstwa,
- niczym niesprowokowany gniew,
- nieprzestrzeganie nawet prostych zasad,
- wrażenie braku wyrzutów sumienia,
- celowe irytowanie innych.
Diagnoza zaburzenia opozycyjno-buntowniczego
Diagnozy zaburzeń psychicznych dokonuje specjalista – lekarz psychiatra. Warto, w razie możliwości, zgłosić się do lekarza specjalizującego się w diagnozie i leczeniu zaburzeń u dzieci.
Aby potwierdzić diagnozę zaburzenia opozycyjno-buntowniczego psychiatra sprawdza, czy zachowanie dziecka spełnia podane kryteria:
- Częsty zły lub drażliwy nastrój, a także kłótliwość i mściwość utrzymujące się co najmniej przez 6 miesięcy. Świadczą o tym objawy, w których dziecko:
- często traci panowanie nad sobą,
- łatwo się denerwuje i wpada w złość,
- jest często zły lub urażony,
- kłóci się z autorytetami (np. rodzice, nauczyciele),
- sprzeciwia się panującym zasadom,
- celowo denerwuje innych,
- obwinia inne osoby za własne zachowania lub błędy,
- było złośliwe lub mściwe przynajmniej dwukrotnie przez ostatnie pół roku.
- Doświadczane objawy wywołują cierpienie u dziecka lub innych osób w jego bezpośrednim otoczeniu (np. w rodzinie, grupie rówieśniczej) lub ma negatywny wpływ na ważne obszary funkcjonowanie.
Objawy te muszą znacznie odbiegać od zachowania, które mieści się w normalnych granicach dla danego wieku.
Kiedy zgłosić się do lekarza?
Jeżeli tylko martwisz się o zachowanie swojego dziecka, podejrzewasz u niego oznaki zaburzenia opozycyjno-buntowniczego lub martwisz się o własną zdolność do wychowania „trudnego” dziecka – to są to wystarczające powody, aby skonsultować się ze specjalistą.
Nawet jeśli Twoje obawy okażą się niesłuszne, to otrzymasz wsparcie i profesjonalne wskazówki.
W razie obaw zgłoś się do pediatry Twojego dziecka i poproś o skierowanie do odpowiedniego specjalisty. O kontakt do odpowiedniej osoby możesz poprosić także w przedszkolu lub szkole Twojego dziecka.
Przygotowanie do wizyty
W miarę możliwości dobrze jest, aby przy dziecku obecni byli obydwoje rodzice.
Aby wizyta przebiegła sprawnie i byś nie przegapił niczego, o czym chciałeś powiedzieć, warto jest się nieco wcześniej przygotować. Możesz na przykład spisać:
- objawy, których doświadcza Twoje dziecko i jak długo się utrzymują,
- duże zmiany, które nastąpiły w ostatnim czasie w Waszej rodzinie (np. pojawienie się nowego dziecka, rozwody, śmierć bliskiej osoby),
- postępy Twojego dziecka w szkole, w tym oceny i opinie nauczycieli,
- kluczowe informacje medyczne dotyczące Twojego dziecka, w tym inne zaburzenia zdrowia fizycznego lub psychicznego, które zdiagnozowano u Twojego dziecka,
- wszelkie leki, witaminy i inne suplementy, które przyjmuje Twoje dziecko oraz ich dawki,
- pytania, które chciałbyś zadać lekarzowi lub psychologowi.
Pamiętaj, że wizyta u specjalisty to nie ma na celu jedynie potwierdzenia lub wykluczenia zaburzenia opozycyjno-buntowniczego. Wykorzystaj okazję, aby rozwiać swoje wątpliwości i uzyskać wskazówki do poprawy ogólnej sytuacji życia rodziny.
Prawdopodobnie lekarz lub specjalista zdrowia psychicznego sam zada Ci pytania o informacje, które są mu niezbędne do oceny sytuacji. Jakich pytań się spodziewać? Na przykład:
- Jakie są Twoje obawy dotyczące zachowania Twojego dziecka?
- Kiedy po raz pierwszy zauważyłeś te problemy?
- Czy nauczyciele lub inni opiekunowie Twojego dziecka zgłaszali podobne zachowania u Twojego dziecka?
- Jak często w ciągu ostatnich sześciu miesięcy Twoje dziecko miało zły i drażliwy nastrój, wykazywało kłótliwe i buntownicze zachowanie lub było złośliwe?
- W jakich sytuacjach Twoje dziecko przejawia te zachowania?
- Jak do tej pory radziłeś sobie z destrukcyjnym zachowaniem twojego dziecka?
- Jakich kar używasz wobec dziecka?
- Jak opisałbyś dom i życie rodzinne swojego dziecka?
- Z jakimi stresorami borykała się rodzina?
- Czy u Twojego dziecka zdiagnozowano jakieś inne schorzenia medyczne lub psychiczne?
Leczenie zaburzenia opozycyjno-buntowniczego
Ponieważ wiele dzieci z ODD ma współistniejące schorzenia, takie jak zaburzenia nastroju lub lęku, ADHD, zaburzenia uczenia się lub zaburzenia językowe, ważne jest, aby ustalić, czy tak jest, czy też nie występuje żadne zaburzenie, a złe zachowanie dziecka jest po prostu reakcją na tymczasową sytuację.
Po ustaleniu się stanu lub sytuacji można rozpocząć odpowiedni cykl leczenia. Leczenie jest niezbędne, a im wcześniej się zacznie, tym lepiej zapobiegnie rozwojowi zaburzenia i konsekwencjom w późniejszym życiu.
W leczeniu ODD na ogół stosuje się terapie łączone, w tym terapie behawioralne i rodzinne, trening rodziców, a czasami leki. Oprócz leczenia dziecka terapia ma na celu odbudowę relacji rodzic-dziecko i uczy rodziców nowych technik radzenia sobie z zachowaniem dziecka.
Chociaż same leki nie są zalecaną odpowiedzią na diagnozę zaburzenia opozycyjno-buntowniczego, Twoje dziecko może potrzebować leków jako uzupełnienia terapii lub do leczenia objawów innych współistniejących zaburzeń, takich jak ADHD, lęk i zaburzenia nastroju.
Najważniejsze w leczeniu jest okazywanie konsekwentnej, bezwarunkowej miłości i akceptacji dziecka – nawet w trudnych i uciążliwych sytuacjach. Nie bądź dla siebie zbyt surowy. Ten proces może być trudny nawet dla najbardziej cierpliwych rodziców.
Jak poradzić sobie w domu z zaburzeniem opozycyjno-buntowniczym?
Bycie rodzicem dziecka z buntowniczym zaburzeniem jest wyzwaniem. Zadawaj pytania i staraj się skutecznie komunikować swoje obawy i potrzeby zespołowi terapeutycznemu.
Rozważ skorzystanie z porady dla siebie i swojej rodziny, aby nauczyć się strategii radzenia sobie z własnym cierpieniem. Szukaj także i buduj wspierające relacje oraz poznaj metody radzenia sobie ze stresem, które pomogą przetrwać trudne chwile.
Te strategie radzenia sobie i wsparcia mogą prowadzić do lepszych wyników dla Twojego dziecka, ponieważ będziesz lepiej przygotowany do radzenia sobie z problematycznymi zachowaniami.
Stwórz pozytywny związek
Pierwszym krokiem w leczeniu jest zbudowanie pozytywnej relacji z dzieckiem. Większość metod leczenia ODD rozpoczyna się od zaangażowania rodzica w zabawę prowadzoną przez dziecko, zapewniając pozytywne wzmocnienie i zaangażowanie.
Ustal jasne oczekiwania
Dzieci z ODD często mają na celu denerwowanie rodziców i nauczycieli i będą źle się zachowywać, aby sprowokować negatywną reakcję. Szczególnie ważne jest ustalenie jasnych reguł oczekiwań i konsekwentne ich stosowanie.
Stosuj rutynę i schematy
Rutyna i powtarzane schematy zachowań mogą pomóc dzieciom z ODD radzić sobie z czynnościami domowymi, takimi jak wieczorny rytuał przygotowania się do snu.
Z tego powodu ważne jest konsekwentne i uczciwe stosowanie zasad i rutynowe postępowanie – tak, aby dziecko doskonale wiedziało, co zaraz się wydarzy.
Rodzice mogą również pomóc swojemu dziecku lepiej radzić sobie z zaburzeniem opozycyjno-buntowniczym, starając się, aby:
- oprzeć się pokusie kłótni lub pouczania dziecka, starając się kontrolować własny temperament.,
- unikać sytuacji, w których dziecko widzi złość, frustrację i bezsilność rodzica,
- wydając polecenia używać rzeczowego tonu głosu bez emocji, po prostu określając zasadę, która została złamana i informując jakie będą konsekwencje.
- być konsekwentnym w ustalonych zasadach,
- pozwolić dziecku mieć miejsce, w którym może bezpiecznie wyładować swoje frustracje – jak choćby poduszkę do uderzenia lub wykrzyczenia się.
Podsumowanie
Czasami trudno jest rozpoznać różnicę między upartym i temperamentnym dzieckiem a dzieckiem z zaburzeniem opozycyjno-buntowniczym.
To normalne, że na pewnych etapach rozwoju dziecka przejawia się zachowania opozycyjne.
Jeśli jednak masz wrażenie, że Twoje dziecko wiecznie się złości, nigdy się nie słucha, a do tego specjalnie Cię denerwuje i wszczyna konflikty – to prawdopodobnie znak, że czas skonsultować się ze specjalistą.
Wczesne rozpoznanie i leczenie zaburzenia opozycyjno-buntowniczego pozwala zminimalizować negatywne konsekwencje, a także szybciej i sprawniej uporać się z ustabilizowaniem życia rodzinnego.
Źródła
- Kuty-Pachecka, M., & Stefańska, K. (2015). Zaburzenia zachowania u dzieci i młodzieży.
- American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Arlington, VA: Author.
- Marcelli, D. (2013). Psychopatologia wieku dziecięcego. Elsevier Health Sciences.
- Zawadzka, E. (2019). Zachowania o charakterze destrukcyjnym w okresie średniego dzieciństwa: norma czy patologia?. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio J–Paedagogia-Psychologia, 31(3), 231-245.
- Hamilton, Sylvester & Armando, John. (2008). Oppositional defiant disorder. American family physician. 78. 861-6.
- Quy, Katie & Stringaris, Argyris. (2012). Oppositional defiant disorder.
