Zdrada emocjonalna – skąd się bierze i jak sobie z nią radzić?

Zdrada emocjonalna to ważny temat w relacjach pomiędzy partnerami.

Wchodzenie w trwałe relacje, związki partnerskie lub małżeństwa odgrywa istotną rolę dla człowieka – między innymi realizujemy w ten sposób podstawowe potrzeby bezpieczeństwa i bliskości.

Tworząc trwałą relację z drugą osobą, chcemy wiedzieć, że mamy na kim polegać, z kim dzielić swoje zmartwienia i z kim iść razem przez życie. Bywa, że wszystko to zostaje zakwestionowane w momencie zdrady.

Zapisz się na bezpłatną konsultację psychologiczną

Skąd się bierze zazdrość w związku?

Zazdrość to nie jedna emocja, a zespół powiązanych ze sobą emocji, a także myśli i zachowań.

Pojawia się zawsze w odpowiedzi na zagrożenie (pozorne lub realne) wobec czegoś dla nas istotnego – na przykład naszej samooceny lub związku.

W związkach, gdy mowa o zazdrości, to w lwiej części przypadków chodzi o zazdrość o osobę trzecią, niebędącą częścią tego związku.

Rywal ten może osłabić relacje z naszym bliskim albo całkowicie ją rozbić. Co istotne – faktyczne wystąpienie rywala nie jest konieczne do pojawienia się zazdrości, wystarczy już samo podejrzenie.

Często zakłada się, że zazdrosne są przede wszystkim osoby, które mają niskie poczucie własnej wartości. Uważa się, że ci, którzy czują się bezpiecznie i myślą o sobie pozytywnie, nie zadręczają się myślami o możliwości utraty ukochanej osoby na rzecz rywala.

Okazuje się jednak, że nie zawsze tak jest. Z pewnością wysoka i stabilna samoocena pomaga uchronić się przed nadmierną i bezpodstawną zazdrością (gdy partner jest niewinny).

W przypadku jednak pojawienia się prawdziwego rywala związek pomiędzy zazdrością a samooceną okazuje się niewielki.

Co dzieje się w sytuacji, gdy nasz ukochany lub ukochana wykazuje zainteresowanie inną osobą?

Prawdopodobnie każdy z nas byłby przynajmniej odrobinę zazdrosny, bo atrakcyjność seksualna jest centralną częścią definicji własnego Ja i jedną z podstaw tworzenia własnej samooceny.

Więcej o stanach lękowych

Co uznajemy za zdradę?

Z tym że wierność w związku jest normą, a zdrada jest oceniana negatywnie moralnie, zgadza się większość ludzi.

Co jednak jest uznawane za zdradę? W tym przypadku możemy się spotkać z wieloma różnicami – zarówno pomiędzy poszczególnymi osobami, jak i całymi kulturami.

Najczęściej wymienianą formą zdrady bywa stosunek seksualny (niezależnie od rodzaju) – większość osób zgadza się z twierdzeniem, że współżycie z inną osobą jest jednoznaczną zdradą wobec partnera.

Większość osób zgadza się także, że emocjonalny związek z osobą inną niż własny partner jest zdradą.

Trudniejsze do ocenienia jako zdrada okazały się np. kontakty homoseksualne, flirt lub nawet stosunek seksualny z szefem, jeżeli to ma pomóc w karierze zawodowej czy załatwieniu jakiejś sprawy, a także korzystanie z usług prostytutki.

Można nawet odnaleźć jeszcze bardziej skrajne opinie – Imam Chomejni (szyicki przywódca duchowny) mówi o zdradzie, że „nie są nią pocałunki, spanie obok siebie, obejmowanie się i inne przyjemności, jeśli nie dotyczą narządów płciowych”.

To pokazuje, jak głębokie mogą być różnice kulturowe w tej kwestii (w chrześcijaństwie jednym z 10 przykazań jest „nie cudzołóż”).

W jednym z badań psychologicznych nad uczuciem zazdrości ukazały się bardzo ciekawe różnice między badanymi z różnych krajów – w studentach z byłej Jugosławii silne uczucie zazdrości wzbudzała myśl, że ich partner flirtuje z inną osobą.

Studenci węgierscy natomiast nie reagowali silną zazdrością na taki scenariusz wydarzeń.

Studenci z Holandii twierdzili, że byliby bardzo zazdrośni, gdyby dowiedzieli się, że ich partner ma fantazje seksualne dotyczące innej osoby, ale ta sytuacja nie okazała się szczególnie istotna dla studentów z Jugosławii.

Zdrada emocjonalna i seksualna

Rozróżniliśmy już zdradę seksualną i emocjonalną (obie mające silne poparcie w społeczeństwie, jako naganny czyn moralny i solidna podstawa do zakończenia związku).

Co ciekawe, w wielu badaniach dowiedziono silnych różnic międzypłciowych w tym, jakie emocje dany rodzaj zdrady wzbudza.

Z badań tych wynika, że kobiety są bardziej wrażliwe na zdradę emocjonalną, podczas gdy mężczyźni silniej reagują na zdradę seksualną.

Przy czym, należy pamiętać, że jest to pewna uśredniona zasada, a także to, że przedstawiciele obu płci uznali, że oba rodzaje zdrad zasługują na naganę i są wystarczającym powodem do zerwania związku.

Spadek po ewolucyjnych przodkach

Z punktu widzenia psychologii ewolucyjnej (czyli działu psychologii badającego zachowania ludzkie w ewolucji biologicznej i kulturowej) zazdrość w obliczu zagrożenia zdradą jest strategią broniącą przed rozpadem związku.

Mechanizm powstawania zazdrości ma swoje źródła w toku ewolucji i ma odmienne cele w przypadku kobiet i mężczyzn.

Pod względem biologicznym celem człowieka (a zarazem celem związków) jest reprodukcja, czyli spłodzenie, wydanie na świat i wychowanie potomstwa.

Kobiety są znacznie bardziej obciążone tym zadaniem (choćby przez sam fakt bycia w ciąży) – zależy im więc na dobrym materiale genetycznym dla potomka oraz na tym, by parter (ojciec dziecka) pomógł w wychowaniu dziecka – zapewniał bezpieczeństwo i opiekował się rodziną.

Dla kobiet częściej bardziej dotkliwa będzie zdrada emocjonalna, ponieważ zakochany w innej osobie mężczyzna jest bardziej skłonny przeznaczać jej i jej dzieciom swoje zasoby oraz nimi się opiekować, niż mężczyzna niezwiązany z inną osobą emocjonalnie, a „jedynie” uprawiający niezobowiązujący seks.

Mężczyźni również pragną jak najlepszego materiału genetycznego dla potomka, ale są obciążeni w inny sposób – nie ma aż takiej pewności w kwestii tego, kto jest ojcem, jak co do tego, kto jest matką danego dziecka.

Powstaje tutaj ryzyko wychowywania nieswojego dziecka, a więc „dbania o dalsze rozpowszechnianie się cudzych genów”.

Dla mężczyzn zazwyczaj bardziej dotkliwa będzie zdrada seksualna, gdyż wiąże się z możliwością ciąży partnerki z rywalem, natomiast zdrada emocjonalna nie niesie za sobą takich konsekwencji.

Co ciekawe – wymienione różnice międzypłciowe mogą wynikać w większym stopniu z wyuczonych ról płciowych w społeczeństwie, a nie z biologicznego faktu bycia kobietą lub mężczyzną.

Powstało już kilka rzetelnych badań szukających rozróżnienia na podstawie płci psychologicznej, a nie metrykalnej, a także badań nad związkami homoseksualnymi. Niestety – tych badań nadal jest bardzo mało i na wiarygodne wyniki przyjdzie nam jeszcze poczekać.

Przyczyny zdrady (również emocjonalnej)

W różnorodnych badaniach szukano przyczyn, które zazwyczaj stoją za niewiernością w związku.

Przyczyny najczęściej powtarzające się, to:

• znudzenie i zniechęcenie – czyli po prostu brak zadowolenia z dotychczasowego wyglądu związku, rutyna i nuda w pożyciu seksualnym; czasem zdrada jest traktowana jako łatwiejsze wyjście niż stanięcie z partnerem twarzą w twarz i zakończenie relacji
• rutynowe lub niesatysfakcjonujące współżycie seksualne
• poszukiwanie ucieczki od frustracji
• lęk przed śmiercią i pozostaniem w tej samej sytuacji do końca życia (kompleks FOMO, poczucie, że „coś nas omija”)
• ciekawość
• zemsta lub zrobienie „na złość” partnerowi
• podbudowanie samooceny (aby udowodnić sobie i/lub innym własną atrakcyjność),
• u mężczyzn – jako realizacja założenia wyniesionego z kultury, że zdrada jest wyrazem męskości
• przejaw kryzysu wieku średniego

Wszystko o nerwicy lękowej

Z czego składa się miłość i związek?

Zadaniem psychologii jest wyjaśniać różne zjawiska związane z człowiekiem i jego strefą psychiczną – nie inaczej jest z miłością.

Psycholog Robert Sternberg wyróżnił trzy podstawowe składowe miłości, są nimi:

1. intymność
2. namiętność
3. zobowiązanie

Każdy z tych czynników ma inną dynamikę i inną funkcję pełni w związku – a także ma różny wpływ na ewentualne zakończenie relacji.

Intymność to pozytywne uczucia do partnera, a także powodowane nimi działania wobec partnera – takie, które umacniają bliskość, przywiązanie i wzajemną zależność.

Namiętność natomiast to silne emocje – co ciekawe, nie tylko pozytywne, ale też negatywne, na przykład zazdrość i tęsknota. Dodatkowo występuje także silne pobudzenie fizjologiczne. Intymność związana jest też z bardzo silną motywacją do maksymalnego połączenia się z partnerem.

Zobowiązanie jest działaniem, myślami i decyzjami, które mają na celu umacnianie związku, utrwalanie go i utrzymywanie w dobrej kondycji. To właśnie zobowiązanie sprawia, że jesteśmy w stanie działać na rzecz swojego partnera, nawet jeżeli jest to sprzeczne z naszym interesem.

Występowanie wszystkich tych trzech komponentów przez dłuższy czas, to niemal związek idealny – partnerzy, którzy sobie ufają (intymność), pociągają się wzajemnie (namiętność) i wspólnie pracują nad własnym związkiem w celu jego umocnienia (zobowiązanie).

Niestety, taki stan występuje dość rzadko, a jeśli już, to jest stosunkowo krótkotrwały.

Sternberg zaproponował też model faz rozwoju związku, który znalazł poparcie w wielu badaniach.

Oto naturalny przebieg związku, według modelu Sternberga:

1. Zakochanie (tylko namiętność) – naturalny początek miłości rozpoczyna się od namiętności, często opisywanej jako „iskra” między dwojgiem ludzi, naturalne jest wtedy dążenie do jak największej ilości czasu spędzanego wspólnie
2. Romantyczne początki (namiętność i intymność) – jeżeli pierwsza faza przebiegnie pomyślnie, to ta dwójka ludzi zacznie się do siebie zbliżać i zaistnieje między nimi intymność, faza ta polega m.in. na poznawaniu się coraz lepiej, poznawaniu swoich rodzin, problemów i tajemnic
3. Związek kompletny (namiętność, intymność i zaangażowanie) – to właśnie ta „idealna” faza związku, która następuje, jeśli poprzednie przebiegną pomyślnie – można powiedzieć, że to szczęśliwy związek (choć w tej fazie, jak i każdej innej, mogą pojawiać się konflikty)
4. Związek przyjacielski (intymność i zaangażowanie) – pierwsza zanika namiętność, faza często opisywana jako „wkradanie się nudy i rutyny do związku”
5. Związek pusty (samo zaangażowanie) – jest to bycie ze sobą z przyzwyczajenia i dokonanych zobowiązań (np. małżeństwa, tworzenia rodziny), często następuje po nim rozpad

Istotne w tym modelu jest poznanie dynamiki związku i zrozumienie, kiedy pojawia się pokusa zdrady emocjonalnej i seksualnej.

Wykluczając osobiste cechy i skłonności do zdrady, mamy dwa takie momenty:

1. Związek przyjacielski – zanikanie namiętności, jeżeli u jednego z partnerów przychodzi bardziej naturalnie, to drugi może poczuć pokusę zdrady seksualnej i poczucia namiastki takiej namiętności z inną osobą
2. Związek pusty – brak wcześniejszej intymności połączony z silną potrzebą jej poczucia, może kusić zdradą emocjonalną – odczuwany jest brak połączenia z partnerem, może pojawić się także poczucie samotności w związku.

To, co należy wyraźnie podkreślić, to to, że nie każdy związek przechodzi przez wszystkie te fazy.

Może okazać się, że związek rozpadnie się wcześniej, a także, że zatrzyma się na którejś ze „szczęśliwych” faz (na przykład na związku kompletnym lub związku przyjacielskim) i w ten sposób partnerzy zdołają go utrzymać do końca swojego życia.

Jak poradzić sobie ze zdradą emocjonalną?

Jeśli doświadczyłeś lub doświadczyłaś zdrady emocjonalnej ze strony małżonka lub partnera, to naturalne jest przeżycie kryzysu i wątpliwości co do tego, co należy zrobić dalej.

Pierwszy krok, a zarazem najważniejszy, to decyzja – czy będziecie się starać ten związek ratować, czy to już koniec.

Najlepiej byłoby, gdyby partnerzy w tym celu spokojnie porozmawiali, w sprzyjających ku temu warunkach (w odosobnieniu, bez pośpiechu). Niestety, czasem nie jest to możliwe i związek kończy się nagle – na przykład w momencie odejścia partnera do dotychczasowego kochanka lub kochanki.

W każdym wypadku, nawet jeśli związek ma się zakończyć, warto skorzystać z terapii dla par. Pomoże to uporać się z zaistniałą sytuacją, a także lepiej zrozumieć jej podłoże, co ułatwi otrząśnięcie się po ewentualnym zerwaniu lub rozwodzie. Psychoterapeuta stworzy też dobre warunki do rozmów, nadzorując atmosferę i zasady, w jakiej prowadzona jest rozmowa.

Jeśli zdecydujesz się pozostać z partnerem po zdradzie, czeka Was droga do odbudowania zaufania. Warto wspierać ten proces rozmowami i wspólnym ustalaniem odpowiednich dla Waszego związku norm i zasad.

Jeżeli natomiast zdrada doprowadziła do decyzji o rozstaniu, to warto, aby mimo wszystko postarać się ochłonąć i przeprowadzić rozstanie w jak najspokojniejszych warunkach. Warto także (według indywidualnych możliwości) porozmawiać o tym, co zaszło, tak, aby osoba zdradzona mogła „zamknąć” tę sprawę w swoim umyśle i emocjach.

Niestety – rozstania nigdy nie są łatwe.

Często ten proces przypomina żałobę po śmierci ukochanej osoby i – podobnie jak w przypadku żałoby – najważniejsze jest dać sobie czas i przestrzeń na przebolenie straty.

Jak możesz sobie pomóc

Podsumowanie

Zazdrość jest jednym z naturalnych ludzkich odruchów, a szczególnie silną postać zazdrości w związku możemy zauważyć w przypadku zdrady partnera.

Zdrada, choć przez większość potępiana, nadal jest zaskakująco częstym zjawiskiem (a zarazem jednym z najczęstszych powodów rozpadu związku i rozwodów).

Choć „granice” zdrady są ruchome, w zależności od kultury i własnych przekonań – większość ludzi zgadza się co do istnienia zdrady seksualnej i emocjonalnej.

Zdrada seksualna to odbycie niezobowiązującego stosunku seksualnego z osobą inną niż z własnym partnerem.

Zdrada emocjonalna natomiast to nawiązanie silnej romantycznej relacji z osobą trzecią.

Badania wykazują, że choć obie te zdrady są uważane za równie poważne i zagrażające związkowi – są znaczne różnice w ich odbieraniu w zależności od płci.

Źródła

• Naszczyńska A., Lew-Starowicz Z.,(2009) Wpływ płci i inteligencji emocjonalnej na postawy wobec zdrady, Przegląd Seksuologiczny 4:12-15
• Banaszkiewicz P., (2018) Różnice międzypłciowe w zazdrości – perspektywa psychologii osobowości a perspektywa psychologii ewolucyjnej
• Machaj A., (2008) Przyczyny i konsekwencje niewierności kobiet w związkach heteroseksualnych, Przegląd Terapeutyczny 4/2008
• Szostek P., (2017) Zazdrość romantyczna: kluczowe koncepcje teoretyczne i narzędzia pomiaru, Psychologia Społeczna 41:130-141
• Wojciszke B., (2011) Psychologia społeczna, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar
• Aronson E., Wilson T. D., Akert R. M., (1997) Psychologia społeczna: serce i umysł, Poznań: Zysk i S-ka