Zbieractwo – przyczyny, konsekwencje oraz sposoby leczenia

Niezależnie od tego, czy są to komiksy, książki, płyty winylowe, monety czy bilety do odwiedzonych w wakacje atrakcji, kolekcjonowanie jest atrakcyjne i wielu z nas robi to w taki czy inny sposób. Czy to już patologiczne zbieractwo?

Chociaż tempo, w jakim gromadzimy nasze skarby, może się znacznie różnić, chyba wszyscy doświadczyliśmy dumy związanej z dodaniem nowego przedmiotu do naszej kolekcji.

Czasem jednak niewinne kolekcjonowanie może przerodzić się w poważny problem – zaburzenie zwane zbieractwem.

Gdzie leży granica między zdrowym a niezdrowym gromadzeniem? Jak objawia się zbieractwo i jak sobie z nim poradzić?

Zapisz się na bezpłatną konsultację psychologiczną

 

Już patologiczne zbieractwo czy jeszcze hobby?

Jak więc rozpoznać, czy mamy do czynienia z niewinnym hobby kolekcjonowania, czy z zaburzeniem, zwanym zbieractwem?

Zbieractwo to nie to samo, co kolekcjonowanie. 

Kolekcjonerzy szukają konkretnych przedmiotów (np. wczesne wydania określonych książek, monety z określonego okresu, czy obrazy czyjegoś autorstwa). Ponadto, kolekcjonerzy zazwyczaj dbają o swoje zbiory i organizują je tak, aby nie uległy zniszczeniu i aby móc je podziwiać. Kolekcja jest zwykle dobrze uporządkowana, a przedmioty są łatwo dostępne.

Ludzie z zaburzeniem zbieractwa często zbierają przypadkowe przedmioty i przechowują je w równie przypadkowy sposób. Zbiory zbieracza są zwykle bardzo zdezorganizowane, zajmują dużo miejsca, a przedmioty są w dużej mierze niedostępne.

W większości przypadków, zbieracze przechowują przedmioty, które ich zdaniem mogą przydać się w przyszłości, są cenne lub mają wartość sentymentalną.

Niektórzy mogą również czuć się bezpieczniej wiedząc, że mają zapasy przedmiotów na wypadek jakiegoś nieszczęścia.

Osoba, która zbiera recenzje z gazet, może wyciąć pożądane recenzje i umieścić je w katalogu lub albumie. Ktoś, kto ma problem ze zbieractwem, może trzymać duże stosy gazet, które zaśmiecają cały dom, co prowadzi do tego, że w rzeczywistości nie da się znaleźć i przeczytać żadnej z recenzji.

Kolekcjonerzy są dumni ze swojego dobytku i czerpią radość z wystawiania swoich skarbów i mówienia o nich. Dbają o porządek w swojej kolekcji, czują satysfakcję, dodając do niej, i budżetują swój czas i pieniądze.

Ci, którzy cierpią na zbieractwo, zwykle czują zakłopotanie z powodu swoich rzeczy i czują się nieswojo, gdy inni je widzą. Mają bałagan, często kosztem przestrzeni mieszkalnej, czują się smutni lub zawstydzeni po zdobyciu dodatkowych przedmiotów i często są także zadłużeni.

To czy, zbieranie jest już problemem psychologicznym można ocenić głównie po wpływie na osobę zbierającą. Aby zakwalifikować zbieractwo jako zaburzenie, musi ono znacznie i negatywnie wpływać na jakość życia.

Czym jest zbieractwo?

Ludzie z zaburzeniem zbieractwa przechowują nadmierną liczbę przedmiotów, które inni mogą uznać za bezwartościowe. Mają trudności z rozstaniem się ze swoim dobytkiem, co prowadzi do bałaganu, który zakłóca zdolność do korzystania z danej przestrzeni.

Zbieractwo to zaburzenie zdrowia psychicznego, w którym ludzie zachowują dużą liczbę przedmiotów, niezależnie od tego, czy mają wartość, czy nie.

Czym jest choroba psychiczna?

 

Objawy zbieractwa

Zbieractwo może objawiać się na różne sposoby.

Najpowszechniejszymi objawami są:

• problemy z wyrzucaniem lub rozdawaniem dobytku, niezależnie od jego rzeczywistej wartości,
• potrzeba ratowania przedmiotów i silny stres związany z rozstaniem z nimi,
• przedmioty wypełniają, blokują i zaśmiecają przestrzenie mieszkalne, więc nie można ich używać lub korzystanie jest utrudnione przez dużą liczbę przedmiotów,
• gromadzenie powoduje cierpienia w życiu społecznym, zawodowym lub w innych ważnych obszarach,
• utrudnione kategoryzowanie lub organizowanie przedmiotów,
• trudności z podejmowaniem decyzji,
• bałagan utrudnia codzienne zadania, takie jak gotowanie, czy sprzątanie,
• nadmierne przywiązanie do przedmiotów (np. zabronienie dotykania lub pożyczanie),
• osłabione relacje z rodziną lub przyjaciółmi,
• poczucie przytłoczenia lub zażenowania z powodu posiadania tak wielu przedmiotów,
• obsesyjne myśli i działania: np. strach przed jakimiś brakami w przyszłości, sprawdzanie kosza pod kątem przypadkowo wyrzuconych przedmiotów,
• trudności finansowe, 
• zagrożenia dla zdrowia,
• nieufność wobec innych osób dotykających posiadane przedmioty.

Oprócz trudności w odrzucaniu, nadmiernego oszczędzania i bałaganu, wiele osób z zaburzeniami gromadzenia ma również powiązane problemy, takie jak niezdecydowanie, perfekcjonizm, zwlekanie, dezorganizacja i rozproszenie uwagi.

Te powiązane cechy mogą w znacznym stopniu przyczynić się do ich utrudnionego funkcjonowania i ogólnego nasilenia problemów.

Gromadzenie jest uważane za poważny problem, jeśli:

• wielkość bałaganu przeszkadza w codziennym życiu – np. osoba nie może korzystać z kuchni czy łazienki, nie ma dostępu do innych pomieszczeń
• bałagan powoduje znaczny stres lub negatywnie wpływa na jakość życia osoby i/lub jej rodziny – na przykład zbieracze denerwują się, gdy partner próbuje uprzątnąć bałagan, co powoduje problemy i cierpienie w ich związku

Przyczyny zbieractwa

Powody, dla których ktoś zaczyna gromadzić przedmioty, nie są w pełni zrozumiałe.

W niektórych przypadkach może to być objaw innego stanu.

Na przykład osoba mająca problemy z poruszaniem się, może być fizycznie niezdolna do uprzątnięcia ogromnego bałaganu, który nabyła, a osoby z trudnościami w uczeniu się lub osoby cierpiące na demencję, mogą nie być w stanie sklasyfikować i pozbyć się przedmiotów.

Czasem zbieractwo współwystępuje lub wynika z innych problemów zdrowia psychicznego. Zaburzeniami takimi są m.in: depresja, zaburzenia psychotyczne (np. schizofrenia), zaburzenia obsesyjno-kompulsywne (OCD).

W niektórych przypadkach gromadzenie, jest zaburzeniem samym w sobie i często wiąże się z zaniedbaniem samego siebie.

W psychologii wyróżniono kilka czynników mogących wpływać na rozwój zbieractwa, są to:

• samotne życie,
• bycie stanu wolnego przez długi czas,
• doświadczenie ubóstwa w dzieciństwie,
• posiadanie członka rodziny, który doświadczył problemu zbieractwa,
• dorastanie w zagraconym domu (co sprawiło, że osoba nie nauczyła się ustalać priorytetów i sortować rzeczy),
• doświadczenie traumy we wcześniejszym okresie życia

Zbieracz może zatrzymywać przedmioty z powodów, które nie są oczywiste dla innych osób, na przykład z powodów sentymentalnych lub z poczucia, że ​​przedmioty wydają się piękne lub przydatne.

Większość ludzi z zaburzeniami gromadzenia ma bardzo silne emocjonalne przywiązanie do przedmiotów.

Dowiedz się jak panować nad emocjami

Dotkliwe konsekwencje zbieractwa

Zbieractwo może powodować problemy w związkach, życiu społecznym i zawodowym oraz w innych ważnych obszarach funkcjonowania zbieracza. 

Potencjalne konsekwencje poważnego gromadzenia zasobów obejmują kwestie związane ze zdrowiem i bezpieczeństwem, takie jak zagrożenie pożarowe, niebezpieczeństwo potknięcia się i naruszenie przepisów zdrowotnych. 

Brak funkcjonalnej przestrzeni życiowej jest powszechny wśród zbieraczy, którzy mogą również żyć w niezdrowych lub niebezpiecznych warunkach. Zbieracze często mieszkają z zepsutymi urządzeniami, a nawet bez ciepła lub innych niezbędnych udogodnień.

Może również prowadzić do napięcia i konfliktów rodzinnych, izolacji i samotności, niechęci do wpuszczenia kogokolwiek do domu oraz niemożności wykonywania codziennych czynności, takich jak choćby gotowanie.

Gromadzenie powoduje również złość, urazę i depresję wśród członków rodziny i może wpływać negatywnie na rozwój społeczny dzieci.

Warunki nie do zamieszkania mogą prowadzić do separacji lub rozwodu, eksmisji, a nawet utraty opieki nad dziećmi. Gromadzenie może również prowadzić do poważnych problemów finansowych.

Co jest zbierane?

Niektóre osoby z zaburzeniem zbieractwa gromadzą różne (niepowiązane ze sobą) przedmioty, podczas gdy inne mogą gromadzić określone typy obiektów.

Przedmioty, które są często gromadzone, obejmują:

• gazety i czasopisma
• książki,
• ubrania,
• ulotki i listy,
• rachunki i pokwitowania,
• pojemniki, w tym plastikowe torby i pudełka kartonowe,
• zaopatrzenie gospodarstwa domowego,
• zwierzęta, którymi zbieracze mogą nie być w stanie odpowiednio się opiekować.

Niedawno bardziej powszechne stało się także gromadzenie danych cyfrowych. W takiej sytuacji ktoś przechowuje ogromne ilości danych elektronicznych i wiadomości e-mail, które bardzo niechętnie porządkuje i usuwa.

Co robić, gdy Twój bliski cierpi na zbieractwo?

Pierwszym problemem ze zbieractwem jest to, że osoba kompulsywnie gromadząca przedmioty często nie zdaje sobie sprawy ze swojego problemu. 

Innym problemem jest to, że jeżeli ktoś zdaje sobie sprawę, że ma problem, to niechętnie szuka pomocy, ponieważ czuje się z tego powodu niezwykle zawstydzony, upokorzony lub winny.

Naprawdę ważne jest, aby zachęcić osobę zbierającą do szukania pomocy. Trudności z pozbywaniem się przedmiotów mogą nie tylko powodować samotność i problemy ze zdrowiem psychicznym, ale także stanowić zagrożenie dla zdrowia i bezpieczeństwa.

Jeśli uważasz, że ktoś, kogo znasz, cierpi na zbieractwo, spróbuj przekonać go, aby poszedł na wizytę u psychologa, psychoterapeuty lub psychiatry. Postaraj się być wrażliwym na ten problem i podkreśl swoje obawy o ich zdrowie, bezpieczeństwo i dobre samopoczucie.

Zapewnij ich, że nikt nie wejdzie do ich domu i nie wyrzuci wszystkiego. Po prostu porozmawiają ze specjalistą, aby zobaczyć, co można zrobić i jakie wsparcie jest dostępne, aby umożliwić im rozpoczęcie procesu porządkowania.

Nie jest dobrym pomysłem samowolne porządkowanie lub wyrzucanie przedmiotów gromadzonych przez osobę ze zbieractwem. Nie rozwiąże to problemu, bałagan szybko ponownie się pojawi, a takie działanie może bardzo negatywnie wpłynąć na relację i wzajemne zaufanie.

Sposoby leczenia zbieractwa

Do udzielenia profesjonalnej pomocy psychologicznej, na początek niezbędna jest diagnoza problemu.

Pytania specjalisty mogą obejmować na przykład:

• Czy masz problem z wyrzucaniem rzeczy, których większość innych ludzi by się pozbyła?
• Czy z powodu bałaganu lub liczby rzeczy, utrudnione jest korzystanie z pomieszczeń w domu?
• Jak często kupujesz przedmioty lub przyjmujesz darmowe rzeczy, których nie potrzebujesz lub na które nie masz wystarczająco dużo miejsca?
• W jakim stopniu gromadzenie i bałagan wpływają na Twoje codzienne funkcjonowanie?
• W jakim stopniu te objawy zakłócają obowiązku służbowe, życie towarzyskie lub rodzinne?
• Jak bardzo cierpisz z powodu tych objawów?

Specjaliści od zdrowia psychicznego mogą również poprosić o pozwolenie na rozmowę z przyjaciółmi i rodziną, aby pomóc w postawieniu diagnozy lub aby lepiej ocenić poziom funkcjonowania.

Niektóre osoby z zaburzeniami gromadzenia mogą sami rozpoznać i przyznać, że mają problem z gromadzeniem; inni natomiast mogą w ogóle nie widzieć problemu.

Nie jest łatwo wyleczyć zaburzenia gromadzenia się, nawet jeśli dana osoba jest gotowa szukać pomocy. Jednak objawy są możliwe do pokonania.

Głównym sposobem leczenia jest terapia poznawczo-behawioralna. Psychoterapeuta pomoże zrozumieć, co utrudnia decyzję o wyrzuceniu rzeczy i powody, dla których gromadzi się bałagan.

Wymaga to motywacji, zaangażowania i cierpliwości, ponieważ osiągnięcie celu leczenia może zająć wiele miesięcy.

Rozmowa z psychoterapeutą połączona jest z praktycznymi zadaniami. Ważne jest, aby to osoba zbierająca była odpowiedzialna za sprzątanie bałaganu ze swojego domu. Terapeuta pełni rolę wsparcia i zachęca do podjęcia i utrzymania działania.

Psychoterapeuta niczego sam nie wyrzuci, ale pomoże pokierować i zachęcić osobę do takich decyzji. Może również pomóc osobie w opracowaniu strategii podejmowania decyzji, jednocześnie identyfikując i kwestionując ukryte przekonania, które przyczyniają się do problemu gromadzenia.

Celem jest poprawa zdolności decyzyjnych i organizacyjnych danej osoby, pomoc w przezwyciężeniu chęci oszczędzania i ostatecznie uporządkowanie bałaganu, pokój po pokoju.

W niektórych przypadkach pomocne jest także wprowadzenie leków przeciwdepresyjnych.

Jak możesz sobie pomóc

 

Podsumowanie

Zaburzenie zbieractwa objawia się zbieraniem nadmiernej ilości przedmiotów, które inni mogą uznać za bezwartościowe.

Trudności z wyrzucaniem i porządkowaniem prowadzą do bałaganu, który zakłóca zdolność do korzystania z przestrzeni.

Zbieractwo może powodować problemy w związkach, życiu społecznym i zawodowym oraz w innych ważnych obszarach funkcjonowania.

 

Źródła

• Krzyszkowiak, W., Kuleta-Krzyszkowiak, M., & Krzanowska, E. (2019). Leczenie zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych (OCD) i zaburzeń powiązanych (OCRD). Psychiatr. Pol, 53(4), 825-843.
• Diagnostic and statistical manual of mental disorders (DSM–5). Washington: APA; 2013.
• Mataix-Cols, David. (2014). Hoarding Disorder. The New England journal of medicine. 370. 2023-30. 10.1056/NEJMcp1313051.
• Freitas, Daniela & Gonçalves, Jorge & Morgado, Pedro. (2017). Hoarding Disorder: A Case Report. Frontiers in Psychiatry. 8. 10.3389/fpsyt.2017.00112.